Basic HTML Version
Ερμηνείες, ιδεολογία και κοινωνικό-ταξικό υπόβαθρο του φασισμού
Αλεξίου Θ.
Κοινωνίας Δρώμενα, τ. 2, 2014
12
από τον κοινωνικό του περίγυρο αλλά και από την
πραγματική εσωτερική του φύση (Gay, 2010: 58). H
αναβίωση και επικαιροποίηση αυτής της κριτικής
εξελισσόταν στη Γερμανία τoυ Μεσοπολέμου σε
μια ρωμαλέα κοινοτοπία με πολιτικό περιεχόμενο
που συνέπαιρνε τον ψυχισμό των συντηρητικών
λογίων. Την κοινοτοπία αυτή που έβγαζε στην
Κοινότητα (
Gemeinschaft
) των πρωτογενών σχέσε-
ων διεκδικούσαν εξίσου δυναμικά και οι εθνικο-
σιαλιστές. Αντίστοιχα εξελισσόταν τα πράγματα
και στην Ιταλία, αλλά και αλλού (βλ. italianitat,
hispanitat, ελληνικότητα κ.ο.κ) (βλ. και Tζιόβας,
1989).
Ουσιαστικά δεν υπάρχει κάποιο ιδεολογικό ή
πολιτικό στοιχείο στο φασισμό, το οποίο να μην
υπήρχε εν σπέρματι στην ιδεολογία και την
πολιτική πρακτική της προφασιστικής περιόδου.
Είναι αλήθεια ότι τα στοιχεία αυτά ποτέ δεν
μπόρεσαν να συγκροτήσουν μια πειστική
προγραμματική ούτε να αποκτήσουν ένα μαζικό
ακροατήριο. Αυτά θεματοποιούνταν κυρίως από
ομάδες συντηρητικών «επαναστατών» (Jungkon-
servative κ.ά.) ή «ριζοσπαστών» ακτιβιστών της
«συνδικαλιστικής» αριστεράς (Sorel, Mussolini,
πληβειακή πτέρυγα του Εθνικοσοσιαλιστικού Κόμ-
ματος κ.ά.), από καλλιτεχνικά κινήματα (φουτου-
ριστές, ομάδες ντανταϊστών κ.α.), από ομάδες
κοινωνιολόγων (Michels, Pareto, Mosca). Σε αυτά
τα στοιχεία και σε αυτές τις κινήσεις αποτυ-
πώνονταν περισσότερο οι ίδιες οι αντιφάσεις και
οι παλινωδίες της αστικής συνείδησης που ενώ
τάσσονταν υπέρ της εκβιομηχάνισης, κομμάτια της
απέρριπταν τις μηχανές, αίτημα που υιοθετούνταν
ακόμη και από ομάδα βιομηχάνων. Κατ’ αυτόν τον
τρόπο αυτοί απέφευγαν το κόστος που η εισαγωγή
τεχνολογιών έντασης κεφαλαίου θα δημι-
ουργούσε, πόσο μάλλον όταν υπήρχε φθηνή και
άφθονη εργατική δύναμη που ανά πάσα στιγμή
μπορούσαν να χρησιμοποιούν
3
. Η κριτική πάλι στη
3
Η «αντιφατική» θέση των Εθνικοσοσιαλιστών με το
βιομηχανισμό αποτυπώνεται στη νομοθεσία τους. Έτσι
ενώ απαγορεύονται τα νέα μηχανήματα στη βιομηχανία
παραγωγής πούρων εξαιρούνται ρητώς εκείνα που είναι
για την εξαγώγιμη παραγωγή που μάλλον δεν
νεωτερικότητα, την οποία υιοθέτησε ο φασισμός
και κατέληγε σε παλινορθωτικά ή δυστοπικά
εγχειρήματα, αναδύεται ως πολιτισμικός πεσι-
μισμός ήδη από τα τέλη του 19
ου
αιώνα, χωρίς
όμως να συνοδεύεται από μια κριτική στις καπι-
ταλιστικές σχέσεις. Ο μετασχηματισμός αυτών των
προφασιστικών στοιχείων σε ολοκληρωμένη
φασιστ-ική πρόταση (φασιστική δικτατορία) δεν
περνάει μέσα από ένα «συνεχές» (ριζοσπαστική
δεξιά, άκρα δεξιά, συντηρητικοί επαναστάτες,
φασισμός) (Mann, 2006) ή μέσα από ένα
«φασιστικό
ελάχιστο»
(αντιφιλελευθερισμός,
αντιμπολσεβικισμός, αντιϋλισμός κ.ο.κ) (Nolte)
που καταλήγει στο φασισμό, αλλά γίνεται υπό την
επίδραση ιδιαίτερων κοινωνικών και ιστορικών
παραγόντων, γεγονός που εξηγεί την επικράτηση
του φασισμού στην Ιταλία και μετέπειτα στη
Γερμανία.
Ωστόσο ποια αυθεντικότητα και ποια
κοινωνική εμβέλεια μπορεί να έχει ένα κίνημα,
όπως ο φασισμός, που εξαγγέλλει τον αγώνα στην
αστική τάξη, αλλά ταυτόχρονα αυτοπροσδιο-
ρίζεται, αφήνοντας την εργατική τάξη απ’ έξω, ως
επανάσταση για το έθνος και θέλει να ανατρέψει
τις κατεστημένες ελίτ χωρίς όμως να αλλάξει το
σύστημα (Sternhell, 2002: 34 κ.ε.); Ακόμη ποια
πολιτική δυναμική και ποια απήχηση στην
κοινωνία θα είχε ένα κίνημα που εξεγειρόταν στο
Λόγο και κοίταζε προς τα πίσω έχοντας ως
πρόγραμμα για την κοινωνία τον ρομαντικό
βουκολισμό και την εναντίωση στο βιομηχανισμό
από τη μια και την αυτάρκεια και τον συντεχνιακό
έλεγχο του κεφαλαίου στην οικονομία από την
άλλη, αν δεν υπήρχε μεσούσης της οικονομικής
κρίσης και της οξυμένης ταξικής σύγκρουσης μια
τάξη γαιοκτημόνων με ιδιαίτερο βάρος (οικονο-
μικό και πολιτικό) από την οποία στρατολογούνταν
συν τοις άλλοις οι ελίτ της διοίκησης και του
στρατού
4
; Η διείσδυση του μονοπωλιακού κεφα-
ακουμπούν τις μεγάλες επιχειρήσεις του κλάδου (Palme
Dutt, 2012: 97-98).
4
Ακριβώς για αυτό ο Darendorf (1966) και ο
Schoenbaum (1980) ερμηνεύουν το φασισμό ως «διπλή
επανάσταση»
με
αντιμοντερνιστικά,
αλλά
και
νεωτεριστικά χαρακτηριστικά που συνέβαλαν μέσα από