Basic HTML Version
Ερμηνείες, ιδεολογία και κοινωνικό-ταξικό υπόβαθρο του φασισμού
Αλεξίου Θ.
Κοινωνίας Δρώμενα, τ. 2, 2014
11
υιοθετώντας μια κυκλική αντίληψη για την ιστορία.
Από εδώ και η μυθοποίηση (εργαλειοποίηση) του
παρελθόντος
και
μια
κοινωνιο-αισθητική
προσέγγιση για την κοινωνία με ανθρωπολογικούς
όρους (φυλή, έθνος κ.λπ.), χωρίς αναφορά στους
ιστορικούς ανθρώπους
και στα κοινωνικά
υποκείμενα που επηρεάζουν με τη δράση τους την
ιστορική και κοινωνική εξέλιξη. Η έξοδος του
φασισμού από την ιστορία και η εξιδανίκευση της
προνεωτερικής (προκαπιταλιστικής) κοινότητας
(
Gemeinschaft
)
αναγορεύει
σε
ιστορικά
υποκείμενα τη φυλή και το έθνος, ενώ η Λαϊκή
Κοινότητα θα βασιστεί στις επαγγελματικές
οργανώσεις και στη
συνεργασία των τάξεων
(κορπορατισμός).
Κατά τον ίδιο τρόπο
η αντιαστική-αντι-
νεωτερική ρητορική του φασισμού εκλαμ-βάνεται
ως μια συντηρητική-επαναστατική εκδοχή του
μοντερνισμού (Griffin, 2007: 177 κ.ε.) που έχει
οικειοποιηθεί όμως τα αισθητικά στοιχεία ενός
εσωτερισμού (
υπερβατική ανεστία
,
θάνατος του
θεού
κ.λπ.)
2
και όχι ως αντεπαναστατικό κίνημα.
Εντούτοις ο φασισμός ως «εξέγερση» ενάντια στην
νεωτερικότητα νοηματοδοτείται στο βαθμό που οι
παραδοχές και οι αξίες για την κοινωνία και τον
άνθρωπο που τη διέπουν αποδεσμευτούν από τις
κοινωνικές και οικονομικές σταθερές του συστή-
ματος κοινωνικών σχέσεων που την υποβαστάζουν
(καπιταλισμός). Και αυτό γιατί η νεωτερικότητα
προέκυψε πρωτίστως μέσα από κοινωνικο-
οικονομικές διεργασίες και δευτε-ρευόντως μέσα
από ιδεολογικο-θρησκευτικές. Αν αυτή μάλιστα
οριστεί ως μια διεργασία εκκοσμίκευσης και
απομάγευσης, αλλά και ως εξορθολογισμός, όπως
περίπου στον Weber, θα πρέπει να αναζητήσουμε
στον καπιταλισμό και στο πνεύμα του, δηλαδή
στον αντίποδα αυτής της διαδικασίας, τον
παράγοντα που προσδίδει περιεχόμενο και
2
Η
εννοιολόγηση
της
υπαρξιακής
κατάστασης
του
σύγχρονου
ανθρώπου
ε
όρους
«
υπερβατικής
ανεστίας
»
γίνεται
από
τον
Lucács (1983)
ε
αναφορά
ό ως
στις
κοινωνικές
και
ιστορικές
συνθήκες
της
καπιταλιστικής
κοινωνίας
,
ενώ
ο
Nietzsche
ιλάει
για
το
«
θάνατο
του
θεού
»,
θέση
που
είναι
παραπλήσια
περιεχο ενικά
ε
την
κριτική
της
εταφυσικής
από
τον Η
eidegger.
δυναμική στο νεωτερικό εγχείρημα. Σε μεγάλο
βαθμό η νεωτερικότητα κατανοείται στις παρα-
πάνω προσεγγίσεις, περίπου όπως στον Nietzsche,
ως πρόξενος της πολιτισμικής και κοινωνικής
παρακμής (πολιτισμικός πεσιμισμός). Πραγματικά
οι ανθρωπογεωγραφικές ανακατατάξεις που έφε-
ρε μαζί της η βίαιη κινητοποίηση φυσικών και
ανθρώπινων πόρων (κατάρρευση της αυτάρκους
κοινότητας, αγροτική έξοδος, αστικοποίηση,
εμπέδωση της μισθωτής εργασίας, εξατομίκευση)
σε συνάρτηση με την αλλοτρίωση και το «άξενο»
των
πόλεων
δημιούργησε
αντανακλαστικά
αντίδρασης αλλά και ένα λόγο που απέρριπτε την
αναλυτική μέθοδο του ορθού λόγου. Αυτές οι
ανορθολογικές απόψεις που εκφέρονται από
φιλόσοφους (όπως ο Nietzsche, ο Schopenhauer, ο
Bergson κ.ά.) και τις φιλοσοφίες της ζωής, της
βούλησης και του βιταλισμού στα τέλη του 19
ου
αιώνα, φαίνεται πως γίνονται περισσότερο
αποδεκτές σε κοινωνικά στρώματα όπως τα
μικροαστικά, που αδυνατούν να εκλογικεύσουν
την κοινωνική τους θέση παρότι απειλούνται από
την ραγδαία εκβιομηχάνιση και τη συγκε-
ντροποίηση της παραγωγής και ταυτόχρονα με
κοινωνική έκπτωση και προλεταριοποίηση. Κατά
περίεργο τρόπο η κριτική στη νεωτερικότητα
θεματοποιεί τις επιπτώσεις της διάλυσης των
κοινοτικών δεσμών, της
μαζοποίησης
του
ανθρώπου, της μαζικής εργοστασιακής παραγωγής
και της συνακόλουθης ευτέλειας των προϊόντων
του
πρακτικού βίου
(
vita active
), όπως
επιχειρηματολογεί η Arendt (1986: 165). Ο
αντιϋλισμός και η κριτική στον καταναλωτισμό που
απορρέουν από εδώ δεν θεματοποιούν τις αιτίες
που τα προκαλούν, δηλαδή την ίδια την
καπιταλιστική συνθήκη. Aυτή η κριτική στρέφεται
ενάντια στον αστισμό (ως σύστημα εξατομίκευσης
και αντιπροσώπευσης) και στον αστικό τρόπο
ζωής, αλλά όχι ενάντια στον καπιταλισμό. Η
κριτική αυτή ενισχυόταν από την αναβίωση και την
εκ νέου ανάγνωση του παρελθόντος. Οι «φωνές
από το παρελθόν» συντάσσονταν με το κάλεσμα
του ποιητή Friedrich Hölderlin «για μια νέα
πληρότητα ζωής» στο νεωτερικό κόσμο, ο οποίος
κατακερμάτιζε τον άνθρωπο και τον αποξένωνε