Basic HTML Version
Η Κριτική Κοινωνιολογία ως κριτική της ιδεολογίας στην εποχή της κρίσης Μπαλικτσίογλου Χρ.
Κοινωνίας Δρώμενα, τ. 1, Σεπτέμβριος 2013
30
λών συνθηκών ύπαρξης, η
διέλευση της φαντα-
σίωσης
θα σήμαινε την ταύτιση με τη φαντασίωση
που δομεί για τους ίδιους το ομοίωμα του
άλλου
,
στην προκειμένη περίπτωση του πρόσφυγα, ως το
ομοίωμα του εαυτού τους το οποίο θα πρέπει να
εξορκιστεί έτσι ώστε να διατηρηθεί η υποκειμενική
συνοχή του κοινωνικού τους
Είναι
. Με άλλα λόγια,
στην ύπαρξη του πρόσφυγα οι ευάλωτες μετανεω-
τερικές υπάρξεις αναγνωρίζουν τον εν δυνάμει
εαυτό τους με τον ίδιο τρόπο που οι κοινωνικά
ενταγμένοι ανακαλύπτουν στο πρόσωπο των
ακραία αποκλεισμένων την εν δυνάμει «γυμνή
ζωή
»
τους (Agamben, 2005). Με τη ζωή τους οι
αποκλεισμένοι υπενθυμίζουν σε όλους μας τον
κίνδυνο
«να υποβαθμιστούμε σε αφηρημένα υποκεί-
μενα, στερούμενα οιουδήποτε ουσιαστικού
περιεχομένου, απογυμνωμένα από τη συμ-
βολική ουσία μας, με τη γενετική σκευή μας
να υφίσταται δεινές μεταλλαγές προς εξυπη-
ρέτηση αλλότριων σκοπιμοτήτων, αναγκασμέ-
νοι να φυτοζωούμε σε ένα αφόρητο περιβάλ-
λον. Αυτή η τριπλή απειλή για όλο μας το
Είναι
μάς καθιστά όλους προλετάριους, υπο-
βαθμισμένους σε «ανούσια υποκειμενικό-
τητα» [substanzlose Subjektivität], όπως το
έθετε ο Μαρξ στα
Grundrisse.
Η ηθικο-
πολιτική πρόκληση είναι να αναγνωρίσουμε
τον εαυτό μας σε αυτή την εικόνα –κατά
κάποιον τρόπο, όλοι μας αποκλειόμαστε, από
τη φύση αλλά και από τη συμβολική ουσία
μας. Σήμερα είμαστε όλοι δυνάμει
homini
sacri
και ο μόνος τρόπος να εμποδίσουμε να
γίνει πραγματικότητα αυτό είναι να δράσουμε
προληπτικά» (Zizek, 2011: 138).
Η διέλευση της φαντασίωσης σε αυτή την
περίπτωση, θα σήμαινε να δηλώσουμε
είμαστε
όλοι αποκλεισμένοι
(Zizek, 2006). Να αποδεχτούμε
συνειδητά αυτό που το φαντασιακό μας αφο-
μοιώνει ασυνείδητα.
Για να δούμε τι σημαίνει ειδικότερα, η
υιοθέτηση της παραπάνω στάσης για τη μελέτη
του κοινωνικού κατά την περίοδο της κρίσης που
διερχόμαστε, θα ασχοληθούμε με ένα παράδειγμα
που παρουσιάζει ο Zizek στο έργο του
Πρώτα σαν
Τραγωδία και μετά σαν Φάρσα.
Στο παράδειγμα
αυτό o Zizek εξετάζει την περίπτωση ενός επιτυχη-
μένου διαχειριστή επενδύσεων της Wall Street ο
οποίος συνελήφθη γιατί είχε κατηγορηθεί ότι είχε
στήσει μια απάτη τύπου πυραμίδας. Το ερώτημα
που τίθεται εξ αρχής είναι αν η εν λόγω πρακτική
του συγκεκριμένου επενδυτή μπορεί να κατανοη-
θεί εντασσόμενη στη λογική της
κανονικής
λει-
τουργίας των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής
ή μπορεί να θεωρηθεί απλώς μια μόνο μεμονω-
μένη
παθολογική
περίπτωση που δεν αντανακλά
την εγγενή λειτουργία του συστήματος. Η στάση
που τηρεί ο συγγραφέας επιχειρεί να αναγνωρίσει
την περίπτωση ως μια ακραία,
αλλά για το λόγο
αυτό ενδεικτική
έκφραση των πρακτικών που
προκάλεσαν την χρηματοπιστωτική κρίση. Αυτό
που ώθησε τον Madoff (αυτό είναι το όνομα του
επενδυτή) έως την απάτη είναι, κατά τον Zizek, μια
εσωτερική πίεση να «επεκτείνει τη σφαίρα της
κυκλοφορίας, ούτως ώστε να εξακολουθήσει να
λειτουργεί ο μηχανισμός –μια πίεση η οποία είναι
εγγεγραμμένη στο ίδιο το σύστημα των καπιταλι-
στικών σχέσεων» (Zizek, 2011: 61). Σύμφωνα με
τον Ζίζεκ, δεν μπορεί να εντοπιστεί το ακριβές
σημείο πέραν του οποίου η νόμιμη καπιταλιστική
επιχείρηση μετατράπηκε σε παράνομη επιχειρημα-
τική δραστηριότητα.
«[Η] ίδια η δυναμική του καπιταλισμού
θολώνει το όριο ανάμεσα στη «νόμιμη»
επένδυση και στην «ασύδοτη» κερδοσκοπία,
γιατί η καπιταλιστική επένδυση είναι εξ
ορισμού ένα ριψοκίνδυνο στοίχημα ότι ένα
κόλπο θα αποβεί επικερδές, μια πράξη
δανεισμού από το μέλλον. Μια ξαφνική
ανεξέλεγκτη μεταβολή των συνθηκών μπορεί
να καταστρέψει μια υποθετικά «ασφαλή»
επένδυση –σε αυτό έγκειται ο καπιταλιστικός
κίνδυνος» (Zizek, 2011: 61).
Μήπως, επομένως, η ακραία πρακτική του
Μέιντοφ, καθιστά σαφές μέσα από την υπερβολή
της το καπιταλιστικό πνεύμα και δει το πνεύμα της
ύστερης ή μετανεωτερικής καπιταλιστικής εποχής,
όπου η δυνάμει καταστρεπτική/ασύδοτη κερδο-