Basic HTML Version
Η Κριτική Κοινωνιολογία ως κριτική της ιδεολογίας στην εποχή της κρίσης Μπαλικτσίογλου Χρ.
Κοινωνίας Δρώμενα, τ. 1, Σεπτέμβριος 2013
31
σκοπία προάγεται σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό από
ό,τι μπορούσε να φανταστεί ποτέ κανείς σε
προηγούμενες ιστορικές περιόδους, όπως υπο-
στηρίζει ο Zizek (2011);
Αν λάβουμε ως δεδομένο ότι ο καπιταλιστής
είναι ο φορέας αυτής της δυναμικής που παρά-
γουν οι καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής, αν, με
άλλα λόγια, ο μεμονωμένος καπιταλιστής είναι
φορέας του κεφαλαίου, και ως εκ τούτου επιχειρη-
ματικό του μέλημα είναι η συνεχής μεγιστοποίηση
του κέρδους σε συνθήκες ανταγωνισμού και ως
τέτοιος συγκροτεί τον
ιδεατό τύπο
του καπιταλι-
στή, όπως θα έλεγε και ο Weber, μήπως τότε η
περίπτωση του Μέιντοφ μας προσφέρει ένα ση-
μείο επαφής με αυτόν καθ’ αυτόν τον ιδεότυπο
του καπιταλιστή; Στο αριστούργημα του
Η Προτε-
σταντική Ηθική και το Πνεύμα του Καπιταλισμού
,
οι έρευνες του Γερμανού κοινωνιολόγου διαπιστώ-
νουν μια
νοηματική σύνδεση
του Προτεσταντι-
σμού και του Καπιταλισμού. Η ανάλυση της
προτεσταντικής ηθικής σύμφωνα με τον Weber,
οδηγεί στο συμπέρασμα ότι το ήθος που
θεμελιώνει ο προτεσταντισμός είναι αυτό της
μεθοδικής, εγκόσμιας δραστηριότητας και η
ταυτόχρονη απόρριψη της απόλαυσης και της
ηδονιστικού βίου. Ο Καλβινισμός απαιτούσε έναν
τρόπο ζωής απελευθερωμένο από τα δεσμά της
παράδοσης, αφιερωμένο στο επαγγελματικό καθή-
κον, στην επαγγελ-ματική επιτυχία, στην συστημα-
τική συσσώρευση του πλούτου και στον ασκητικό
τρόπο ζωής. Για τους προτεστάντες κάθε παραμέ-
ληση του επαγγελματικού καθήκοντος, κάθε
ηδονιστική και άρα μη παραγωγική συμπεριφορά,
κάθε επαγγελματική αποτυχία αποτελούσε σημάδι
θείας καταδίκης. Αντιθέτως, η ολοένα και
μεγαλύτερη αύξηση του πλούτου, η επαγγελματι-
κή επιτυχία και η ασκητική ζωή αποτελούσε
σημάδι της θείας χάρητος. Αυτή η επέκταση της
επαγγελματικής επιτυχίας, η συστηματική επιδίω-
ξη του κέρδους βρίσκεται σύμφωνα με τον Βέμπερ
σε νοηματική ομολογία με το πνεύμα του καπιτα-
λισμού. Το προτεσταντικό ήθος δημιουργεί τις
προϋποθέσεις ανάπτυξης του καπιταλιστικού
πνεύματος. Αυτό που διακρίνεται και στο ένα και
στο άλλο είναι η αντιστροφή της σχέσης του
ανθρώπου με την οικονομική δραστηριότητα η
οποία από μέσον έχει πλέον αναχθεί σε
αυτοσκοπό. Όπως μας εξηγεί ο ίδιος ο Weber,
«πραγματικά το υπέρτατο αγαθό αυτής της
«ηθικής», η απόκτηση δηλαδή ολοένα και
περισσότερου χρήματος στα πλαίσια της πιο
αυστηρής αποφυγής κάθε αμέριμνης απόλαυ-
σης της ζωής, γυμνή από κάθε ευδαιμονιστική
ή ακόμα ηδονιστική άποψη, συλλαμβάνεται
τόσο πολύ ως αυτοσκοπός, ώστε από την
άποψη της «ευτυχίας» ή της «ωφέλειας» του
κάθε ατόμου εμφανίζεται ολότελα
υπερβατι-
κή
και απόλυτα
άλογη
. Ο άνθρωπος κυριαρ-
χείται από τη δίψα για την απόκτηση χρήμα-
τος, απόκτηση που εκφράζεται σαν τελικός
σκοπός της ζωής του. Η οικονομική απόκτηση
δεν υποτάσσεται πια στον άνθρωπο σαν το
μέσο για την απόκτηση, για την ικανοποίηση
των υλικών αγαθών του. Η αντιστροφή αυτού
που θα μπορούσαμε να το πούμε «φυσική»
σχέση –όσο κι αν είναι άλογη από μια
αδέσμευτη άποψη– γίνεται ολοφάνερα η
βασική αρχή του καπιταλισμού» (Weber,
1993: 46) (Η έμφαση δική μας).
Κατά συνέπεια, αν η επιδίωξη του κέρδους
αυτή καθαυτή αποτελεί αυτοσκοπό της επιχει-
ρηματικής καπιταλιστικής δραστηριότητας και
οργανώνεται στη βάση της
ορθολογικής ως προς
τον σκοπό πρακτικότητας
, κατά Weber, ο
ιδεότυπος του καπιταλιστή ταυτίζεται με τον επι-
χειρηματία που αντιπαρέρχεται τις άλλες μορφές
πρακτικότητας όπως αυτές έχουν οριστεί ιδεο-
τυπικά με βάση τη διάκριση του Weber (
ορθολο-
γική ως προς την αξία
,
συγκινησιακή
και
παραδο-
σιακή
).
Επομένως, στο βαθμό που ο Μέιντοφ ενεργεί
με τον τρόπο που ενεργεί επιχειρηματικά απορ-
ροφημένος από την
ορθολογική ως προς τον σκοπό
πρακτικότητα
ενσαρκώνει τον ιδεατό τύπο του
καπιταλιστή. Παρομοίως, ενσαρκώνει με τη δράση
του το ίδιο το πνεύμα του νεοφιλελευθερισμού,
που όπως πολύ εύστοχα σημειώνει ο Bourdieu
«επικυρώνει και εξυμνεί τη βασιλεία των επονομα-
ζόμενων χρηματαγορών, δηλαδή την επιστροφή σε