Page 96 - Microsoft Word - τελικό αρχείο

Basic HTML Version

Η κοινωνιολογία ως επιστήμη και η χρησιμότητά της
Παπαρίζος Α.
.
Κοινωνίας Δρώμενα, τ. 2, 2014
96
κρατικός μηχανισμός θα μπορούσε να υπηρετήσει
τα συμφέροντα μιας κοινωνίας.
(Εξουσία)
Τι είναι, λοιπόν, εξουσία;
Γνωρίζουμε όλοι
μας τι είναι εξουσία. Ένα καθημερινό παράδειγμα
θα μας διαφωτίσει. Φεύγει η θεία από το σπίτι και
λέει η μητέρα στον μικρό της γιο: «Γιωργάκη,
δώσε ένα φιλάκι στη θεία που φεύγει». Ο
Γιωργάκης κάνει πως δεν ακούει. Δεν συμπαθεί τη
θεία. Πρόσφατα, δεν του έφερε κανένα δώρο. Η
ελληνική κοινωνία έχει διδάξει στα παιδιά κατά τα
τελευταία χρόνια να περιμένουν και να
διεκδικούν δώρα. Οι παππούδες και οι γιαγιάδες,
συνηθίζουν να εξαγοράζουν την αγάπη των
εγγονών προσφέροντας δώρα. Έτσι τα παιδιά
μαθαίνουν να αγαπούν τους συγγενείς και όλους
όσους με τους οποίους έρχονται σε κάποια μορφή
σχέσης όταν προσφέρουν δώρα.
Ο Γιωργάκης, επειδή έμαθε από τη γιαγιά, τον
παππού και κάποιον από τους θείους να τον
εξαγοράζουν, δεν θέλει να χαιρετήσει με φιλί την
θεία του που δεν του έφερε πρόσφατα κάποιο
δώρο. Επιμένει όμως η μητέρα του και ο
Γιωργάκης θα φιλήσει τελικά τη θεία που φεύγει.
Η μητέρα ασκεί μια μορφή αυτονόητης εξουσίας.
Ο Γιωργάκης έχει μάθει να υπακούει στη μητέρα
και τον πατέρα του, αυτονόητα, μέσω της
εξάρτησής του από τους γονείς, εξάρτηση την
οποία αποδέχονται αναπόφευκτα, κατ’ αρχάς,
όλα τα παιδιά από τους γονείς τους.
Τι είναι, όμως, η εξουσία ως είδος κοινωνικής
σχέσης; Διότι, εάν σε μία κοινωνία καλούμαστε να
ασκήσουμε και να αποδεχθούμε σχέσεις
εξουσίας, πρέπει να γνωρίζουμε τι είδους εξουσία
ασκείται από την Διοίκηση, τι είδους εξουσία,
δηλαδή, ασκεί ένας δημόσιος υπάλληλος, πολύ
περισσότερο όταν σκόπιμα δεν εξυπηρετεί τους
πολίτες μόνο και μόνο για να φαίνεται σημαντικός
και ψευδώς ανώτερος από αυτούς. Τι είδους
εξουσία ασκεί ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας ή ο
Πρωθυπουργός, ποια είναι η εξουσία του
Κοινοβουλίου
και
των
λειτουργών
της
δικαιοσύνης, κλπ. Όπως, επίσης, είναι απαραίτητο
να γνωρίζουμε τι είδους εξουσία ασκεί ένας
οποιοσδήποτε δάσκαλος ή καθηγητής Πανε-
πιστημίου, όταν ορίζει τα αντικείμενα διδα-
σκαλίας σε ένα ετήσιο υποχρεωτικό πρόγραμμα
μαθημάτων.
Οφείλω να επισημάνω ότι οι
διαφορές ανάμεσα σε όλες αυτές τις διαφορετικές
σχέσεις εξουσίας είναι πραγματικά σημαντικές και
ουσιαστικές και από τις διαφορές αυτές εξαρτάται
το είδος του δημοκρατικού πολιτεύματος που
λειτουργεί σε μία κοινωνία.
Μία πρώτη κωδικοποίηση των προσεγγίσεών
της δείχνει ότι η εξουσία μελετήθηκε με τους εξής
πολλούς τρόπους. Ως: α) εξουσία επάνω στον
εαυτό μας, β) εξουσία επάνω στους άλλους, γ)
εξουσία που ασκείται με σκληρούς τρόπους και
μέσα, όπως η δύναμη, η βία και η ποινή, ή με
ήπιους, όπως η γοητεία, η πειθώ και η αυθεντία,
και, τέλος, δ) εξουσία που είναι αυτονόητη ή
νομιμοποιημένη σχέση και πράξη. Προσεγγίσθηκε
επίσης και ως ε) εξουσία που οφείλεται κυρίως
στις δυνάμεις και στις ικανότητες του κάθε
διαφορετικού πράττοντα, αλλά και ως, στ)
εξουσία που οφείλεται πριν από’ όλα στην
ανάπτυξη των κοινωνικών σχέσεων.
Δύο δε είναι τα κεντρικά ερωτήματα τα οποία
αποτέλεσαν τα βασικά πεδία των ερευνών και των
θεωριών. α) Αποτελεί η εξουσία «φυσική» κατά
κάποιον τρόπο τάση και επιθυμία δύναμης,
επιβολής και κυριαρχίας του ανθρώπου πάνω
στον άνθρωπο, ή, β) μήπως προκύπτει από τις
ανάγκες οργάνωσης των κοινωνικών σχέσεων των
ανθρώπων και της κοινωνίας τους ως σύνολο, και
συνεπώς ως συνθετικό αποτέλεσμα των σχέσεων
αυτών;
Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Όλα
στην καθημερινή ζωή δείχνουν ότι οι άνθρωποι
θεωρούν και αποδέχονται, σιωπηλά και αυτό-
νόητα κατά κάποιον τρόπο, ότι η εξουσία είναι
στη φύση του ανθρώπου. Κάποιοι μπορούν να
διατάζουν λόγω της δύναμης της προσωπικότητάς
τους και της θέλησής τους και κάποιοι υπακούν.
Ισχύει όμως κάτι τέτοιο; Κάποιοι άλλοι, επίσης,
αποδέχονται εξίσου αυτονόητα, ότι η εξουσία