Basic HTML Version
Κοινωνίας Δρώμενα, τ. 2, 2014
75
Παράγοντες αυξομείωσης των αισθημάτων ξενοφοβίας
Ιντζεσίλογλου Νικόλαος
Καθηγητής του Τμήματος Νομικής του Α.Π.Θ.
nintze@law.auth.gr
1. Eισαγωγή
O όρος «ξενοφοβία» είναι μια σύνθετη
ελληνική λέξη, που συντίθεται από τις λέξεις
«ξένος» και «φοβία» και χρησιμοποιείται διεθνώς
για να εκφράσει την εμφάνιση και επίδειξη, σε
ατομικό και συλλογικό επίπεδο, ενός αρνητικού
συναισθήματος υπερβολικού φόβου (ή ακόμη και
δυσπιστίας, επιφύλαξης, αρνητικής στάσης κ.ο.κ.)
απέναντι στους ξένους. Την ύπαρξη υπερβολής
στο συναίσθημα του φόβου απέναντι στους
ξένους, το υποδηλώνει η κατάληξη του δεύτερου
συνθετικού της λέξης «ξενοφοβία», αφού κάθε
είδος φοβίας συνιστά ένα υπερβολικό, δηλαδή
υπέρμετρο, συναίσθημα περιδεούς υποκειμενικής
αντιμετώπισης καταστάσεων, προσώπων και
πραγμάτων. Κι ενώ ο φόβος συνιστά ένα αρνητικό
μεν συναίσθημα, το οποίο όμως μπορεί να
προστατέψει το υποκείμενο που φοβάται από
κάποιον ορατό, συγκεκριμένο και αντικειμενικά
εμφανιζόμενο κίνδυνο, η φοβία συνιστά μια
εγκατεστημένη ψυχική κατάσταση διαρκούς
παραγωγής αρνητικών συναισθημάτων φόβου,
ακόμη και όταν κάποια απειλή ή κάποιος κίνδυνος
δεν υπάρχουν αντικειμενικά ή κι αν υπήρξαν κατά
το παρελθόν δεν υπάρχουν πλέον.
H ιδιότητα του ξένου ως προς ένα κοινωνικό
σύνολο και τα μέλη του προσδιορίζεται με βάση
κάποια κριτήρια αναφοράς ή συγκρότησης του
κοινωνικού συνόλου. Γενικά ξένος ως προς ένα
κοινωνικό σύνολο και τα μέλη του είναι ο
διαφορετικός, αυτός, δηλαδή, που έχει διαφορε-
τικές ιδιότητες και χαρακτηριστικά γνωρίσματα
από εκείνα που διαθέτουν τα μέλη ενός
συγκεκριμένου κοινωνικού συνόλου (π.χ. μιας
οικογένειας, μιας φυλής, μιας γειτονιάς, μιας
πόλης, ενός έθνους, μιας θρησκείας, κ.λπ.), στο
οποίο ο ξένος δεν ανήκει οργανικά, αλλά με το
οποίο κάποτε και με οποιονδήποτε τρόπο
συναντάται και συνυπάρχει ή συγκρίνεται για
μικρό ή μεγάλο χρονικό διάστημα, δίχως να
ταυτισθεί με αυτό ως μέλος του. Συνήθως βέβαια
με τον όρο «ξένος», σε συνάρτηση προς τον όρο
«ξενοφοβία», τον χρησιμοποιούμε στις μέρες μας
εννοώντας τον «αλλοδαπό». Αυτόν, δηλαδή, που
δεν ανήκει στο ίδιο έθνος ή δεν είναι υπήκοος του
ίδιου εθνικού κράτους με τον πληθυσμό της
κοινωνίας υποδοχής του θεωρούμενου ως ξένου.
Φορτισμένος, λοιπόν, με νόημα αρνητικό, ο
όρος «ξενοφοβία» σημαίνει ένα ψυχοκοινωνικό
φαινόμενο-σύμπτωμα μιας γενικευμένης αρνη-
τικής ή εχθρικής στάσης απέναντι στους ξένους.
Είναι σημαντικό να τονισθεί ότι το αρνητικό τούτο
συναίσθημα της ξενοφοβίας, ενώ κατ’ αρχήν
μπορεί να στρέφεται κατά των αλλοδαπών και να
επιφέρει δυσμενείς για αυτούς τους τελευταίους
συνέπειες, στο βαθμό που καθίσταται κυρίαρχο σε
μια κοινωνία συνοδεύεται και από κοινωνικές
συνέπειες που ενδέχεται να είναι δυσμενείς όχι
μόνο για τους ξένους-αλλοδαπούς ενάντια στους
οποίους στρέφονται τα αισθήματα ξενοφοβίας,
αλλά και για αυτούς τους ίδιους τους πληθυσμούς
υποδοχής, στο βαθμό βέβαια που η ξενοφοβία
προσλάβει ένα γενικευμένο και έντονο κοινωνικό
χαρακτήρα. Στην τελευταία τούτη περίπτωση,
δηλητηριάζονται το μυαλό, η συνείδηση και οι
ιδέες των ανθρώπων-μελών των κοινωνιών
υποδοχής και η ξενοφοβία καθίσταται ένα είδος
συλλογικής παράνοιας.
Πράγματι, όταν ένας πληθυσμός συνηθίζει να
ζει με το φόβο και το μίσος απέναντι σε κάποιους
ξένους, τότε υπάρχει ο κίνδυνος τα άτομα-μέλη
του πληθυσμού αυτού να εθισθούν στην