Basic HTML Version
Ε π ι σ τ η μ ο ν ι κ ά ά ρ θ ρ α
Κοινωνίας Δρώμενα, τ. 2, 2014
7
Ερ ηνείες
,
ιδεολογία
και
κοινωνικο
-
ταξικό
υπόβαθρο
του
φασισ ού
Θανάσης Αλεξίου
Καθηγητής Κοινωνιολογίας,
Πανεπιστήμιο Αιγαίου
a.alexiou@soc.aegean.gr
Περίληψη
Στο άρθρο αυτό θα εξετάσουμε ερμηνείες για το φασισμό και το ιδεολογικό και κοινωνικο-
ταξικό υπόβαθρο του «ιστορικού φασισμού». Το ουσιαστικό ερώτημα που οφείλουμε να
απαντήσουμε είναι γιατί και πότε ο φασισμός αποτελεί πρόταση εξουσίας; Από εδώ θα
προκύψει ο χαρακτήρας και η λειτουργία του φασισμού. Στην αντίθετη περίπτωση, αν
δηλαδή ορίσουμε το φασισμό από τη μορφή του (ως αντινεωτερικό κίνημα, ως πολιτική
θρησκεία, ως αντιδεολογία κ.λπ.) κινδυνεύουμε να υποστασιοποιήσουμε, όπως γίνεται στις
ερμηνευτικές (βεμπεριανές) προσεγγίσεις για το φασισμό, το πολιτικό και ιδεολογικό
στοιχείο, αγνοώντας όμως την οικονομικο-ταξική του βάση. Εντούτοις ο φασισμός δεν
επικράτησε παντού, παρόλο που εμφανίστηκε σε αρκετές χώρες, γεγονός που καθιστά την
εξέταση των οικονομικο-ταξικών παραγόντων απαρέγκλιτο όρο.
Λέξεις-κλειδιά:
Πολιτισμική παρακμή, βιταλισμός, μαζοποίηση, ταξικές σχέσεις,
κορπορατισμός, συγκεντροποίηση της παραγωγής, κρίση εκπροσώπησης
Ι. Ερμηνείες του φασισμού
«Πιστεύουμε στον Εθνικισμό. Αγωνιζόμαστε
για τα Δίκαια της Λαϊκής Κοινότητας των
Ελλήνων. Δεν πιστεύουμε στον φιλε-
λευθερισμό είτε νέο, είτε παλαιό, ούτε και στο
μαρξισμό επίσης είτε νέο, είτε παλαιό...
Αρνούμαστε την τυραννία του κέρδους
ενάντια στον πατριωτισμό, την τυραννία της
ύλης ενάντια στο Πνεύμα! Την τυραννία των
εκλεκτών του χρήματος ενάντια στους
μαχητές της Αρετής» («Ιδεολογία», χ.η.).
Πρόκειται για ένα απόσπασμα από τις
ιδεολογικές θέσεις της Χρυσής Αυγής.
Βασικά
στοιχεία αυτού του ιδεολογικού και πολιτικού
αμαλγάματος είναι ο φυλετικός εθνικισμός, ο αντι-
φιλελευθερισμός, ο αντιμαρξισμός και ο αντι-
ϋλισμός. Κατά κάποιο τρόπο στη βάση αυτών των
αντί- ή αρνήσεων όπως αναφέρει ο ίδιος ο Mus-
solini (Gauchet 2012: 359), επιχειρούν πολλοί να
ορίσουν τον φασισμό. Πιο συγκεκριμένα ο γερ-
μανός ιστορικός Nolte, γνωστός επίσης για τις
αναθεωρητικές του θέσεις για την ιστορία (βλ.
Aλεξίου 2004), ερμηνεύει την άνοδο του εθνικο-
σοσιαλισμού ως ιστορική αντίδραση στον μπολ-
σεβικισμό (epochale Erscheinung). Άλλες προσεγ-
γίσεις, όπως αυτή του Griffin
(1991) βλέπουν στο
φασισμό ένα φαινόμενο που δεν έχει σχέση ούτε
με την επικράτηση του μπολσεβικισμού αλλά ούτε
και με τον καπιταλισμό και το συντηρητισμό με την
έννοια που το συσχετίζει ο Horkheimer, ότι, δηλα-
δή, δεν μπορούμε να μιλήσουμε για φασισμό αν
δεν μιλήσουμε πρώτα για καπιταλισμό (2006: 37).
Ο φασισμός είναι περισσότερο ένα πολιτισμικό-
επαναστατικό κίνημα που αντλεί τη δυναμική του
από τη νεωτερικότητα και υποβαστάζεται από το
μύθο της εθνικής παλιγγενεσίας και του λαϊκι-
στικού εθνικισμού, όπως αποτυπώθηκε στα εθνικά
κινήματα του 19
ου
αιώνα. Στη συλλογιστική αυτή ο
φασισμός ερμηνεύεται ως αντινεωτερική εξέγερση
που αναζητεί όμως την ουτοπία και όχι την