Basic HTML Version
Κρατικός φασισμός και εθνικός φασισμός
Κωτσάκης Δ.
Κοινωνίας Δρώμενα, τ. 2, 2014
69
σισμό των σχέσεων —να μη μείνουμε στις πολι-
τικές σχέσεις— πρέπει να ολοκληρώσουμε το νόμο
του αρχηγού περνώντας από το κράτος στην
κοινότητα:
ο λόγος του αρχηγού υπερβαίνει τους
γραπτούς κανόνες της κοινότητας.
2. Οι δύο μορφές του φασισμού
Ο φασισμός δεν είναι ενιαίος. Οι σύγχρονες
μορφές του φασισμού διακρίνονται από τις παλαι-
ότερες ως προς τη σχέση της εθνικής με την
κρατική του διάσταση. Η ιστορική ανάπτυξη του
φασισμού συνδέεται με δύο παγκόσμιες κοινω-
νικές κρίσεις, την κρίση της δεκαετίας του ’30, που
συγκρότησε το φασισμό στην αρχική του μορφή,
και τη σημερινή κρίση, ας την πούμε κρίση της
δεκαετίας του ’10, που συγκροτεί τον φασισμό στη
νέα του μορφή. Η διάκριση ανάμεσα στον
παλιό
φασισμό
και το
νέο φασισμό
είναι κεντρική σε όσα
αναφέρονται εδώ. Η διάκριση γεννήθηκε από την
ενδιάμεση κρίση, την κρίση της δεκαετίας του ’70,
η έξοδος από την οποία ήταν η αρχή του τέλους
για το έθνος-κράτος. Η τομή είναι καθοριστική. Η
ιστορική ενότητα έθνους και κράτους καταρρέει, ο
νέος φασισμός αναπτύσσεται διακεκριμένα ως
κρατικός φασισμός
και
εθνικός φασισμός
, σε
αντιδιαστολή με τον παλιό φασισμό που ήταν
αδιαίρετα
εθνικός-κρατικός
. Η διάκριση των δύο
μορφών του φασισμού αναπτύσσεται στο θεμέλιο
της φασιστικής σκέψης: το έθνος.
Για τον
κρατικό φασισμό
, το έθνος έχει
καθαρά πολιτισμική ταυτότητα, δεν έχει φυλετικό
χαρακτήρα. Κεντρική ιδέα είναι η
εδαφική κυρι-
αρχία
. Ο όρος «έθνος» αναφέρεται στο κοινωνικό
σώμα του κράτους. Αλλά το έθνος, με αυτήν την
έννοια, δεν καθορίζεται από την ύπαρξη του
κράτους. Καθορίζεται από τη δυναμική του κρά-
τους. Το έθνος συγκροτείται από μια πολιτισμική
«εθνάρχουσα συλλογικότητα» η οποία έχει πολ-
λαπλή κρατική στόχευση. Αν δεν έχει δικό της
κράτος, στόχος της είναι η «εθνική ανεξαρτησία»
(η δημιουργία κράτους) ή η «ένωση» (η ένταξη στο
«πάτριο» κράτος). Αν έχει δικό της κράτος, στόχος
της είναι η «κρατική σωτηρία» (από επερχόμενο
εσωτερικό κίνδυνο) ή η «επέκταση» (η διεύρυνση
της εδαφικής κυριαρχίας).
Για τον
εθνικό φασισμό
, σε αντιδιαστολή με
τον κρατικό, το έθνος έχει φυλετικό χαρακτήρα.
Κεντρική ιδέα είναι η
ενότητα αίματος
. Το έθνος
δεν συγκροτείται πολιτισμικά σε ένα κρατικό
πλαίσιο. Το έθνος υπάρχει φυλετικά υπεράνω κρα-
τικών πλαισίων. Η σχέση έθνους και κράτους τώρα
αντιστρέφεται: το έθνος δεν ορίζεται από το
κράτος αλλά, αντίστροφα, το έθνος ορίζει το κρά-
τος. Κατά την υποδειγματική διατύπωση του Ναζι-
στικού Κόμματος, «μόνο μέλη του Έθνους μπορούν
να είναι πολίτες του Κράτους. Μόνο αυτοί με
γερμανικό αίμα, ανεξαρτήτως πεποιθήσεων, μπο-
ρούν να είναι μέλη του Έθνους. Συνεπώς κανείς
Εβραίος δεν μπορεί να ανήκει στο Έθνος».
Ακολουθεί το ολοκαύτωμα, η «εθνική κάθαρση»
του Γερμανικού Κράτους.
Για την κατανόηση των δύο φασιστικών ιδε-
ολογιών είναι χρήσιμη η διαφορά των δύο
φασιστικών στόχων σε περίοδο κρίσης. Κρατικός
φασισμός: «κρατική σωτηρία» από τον «εσωτερικό
κίνδυνο». Εθνικός φασισμός: «εθνική κάθαρση»
από τους «αλλόφυλους». Και είναι σημαντική η
συμπληρωματικότητα των δύο, όπως θα δούμε
στη συνέχεια.
3.1 Κρατικός φασισμός
Ξεκινάμε από την κρίση της δεκαετίας του ’70,
που οδηγεί στο ιστορικό τέλος του έθνους-κράτους
και εισάγει στην ιστορική διαφορά των δύο μορ-
φών του κρατικού φασισμού. Ο
παλιός κρατικός
φασισμός
, αναπτυσσόμενος στο πλαίσιο του
έθνους-κράτους,
είναι αδιαίρετα εθνικός και κρα-
τικός. Η ιδεολογική διάκριση της πολιτισμικής από
τη φυλετική έννοια του έθνους δεν έχει καθο-
ριστικές για αυτόν πολιτικές συνέπειες. Σε αντι-
διαστολή, ο
νέος κρατικός φασισμός,
αναπτυσ-
σόμενος στο ιστορικό πλαίσιο του
υπερεθνικού
κράτους,
είναι καθαρά κρατικός. Στις νέες συν-
θήκες, η ιδεολογική διάκριση πολιτισμικής και
φυλετικής θεώρησης του έθνους, είναι καθο-
ριστική.