Basic HTML Version
Κοινωνίας Δρώμενα, τ. 2, 2014
49
Φασισμός και εκπαίδευση: Χώρος επώασης του αυγού του φιδιού;
Καραμανώλη Ελένη
Ιστορικός, Υποψήφια διδάκτορας Α.Π.Θ.
ekaramanoli@edlit.auth.gr
Περίληψη
Ο φασισμός είναι ένα φαινόμενο που απασχόλησε και απασχολεί την ανθρωπότητα, ιδιαίτερα σε περιόδους
κρίσης σαν αυτή που διανύουμε στις μέρες μας. Η κατάλληλη, όμως, αξιοποίηση της πολύπλευρης αυτής
κρίσης είναι δυνατό να αποτελέσει μια σπουδαία ευκαιρία για ριζική αναμόρφωση των νοοτροπιών μιας
κοινωνίας, πράγμα που είναι εφικτό ιδίως μέσω της εκπαίδευσης, καθώς η γνώση της ιστορίας δίνει τη
δυνατότητα για επαναξιολόγηση του παρελθόντος και ανασχεδιασμό του μέλλοντος. Στο πλαίσιο αυτό η
γνώση της ιστορίας τoυ φασισμού και των συνεπειών του για την ανθρωπότητα από φαρμάκι του ιστορικού
παρελθόντος μπορεί να γίνει φάρμακο για το παρόν και το μέλλον της κοινωνίας.
Λέξεις-κλειδιά:
Ο
ικονομική κρίση, φασισμός, διδακτική ιστορίας, εκπαίδευση
Ουσιώδη γνωρίσματα - βασική δομή του
φαινομένου
Η λέξη φασισμός προέρχεται από τη λατινική
λέξη
fascis
, αρχαίο ρωμαϊκό σύμβολο της δύναμης,
της ενότητας, και της κυβερνητικής αυθεντίας
(Burnley & Wilburn, 2004: 7). Το σύμβολο του
φασισμού ήταν ο πέλεκυς τοποθετημένος μέσα σε
ένα δεμάτι (fascio) από βέργες και συμβόλιζε την
εξουσία και την ενότητα του κράτους. Στο τέλος
του Α' Παγκοσμίου Πολέμου ο Μουσολίνι
δημιούργησε τον όρο
fascismo
(φασισμός)
περιγράφοντας τις διαθέσεις μιας μικρής ομάδας
εθνικιστών, πρώην στρατιωτικών επαναστατών,
υπέρμαχων του πολέμου, που οργανώθηκε από
τον ίδιο με πρόγραμμα ένα μείγμα πατριωτισμού
βετεράνων και κοινωνικού πειραματισμού. Θα
ήταν δύσκολο να περιγράψουμε τα βασικά
χαρακτηριστικά του φασισμού, των φασιστών ή
των φασιστικών κινήσεων χωρίς να προσεγγίσουμε
προσεκτικά τις ιδέες και τις πεποιθήσεις ή να
διαχωρίσουμε τις πρακτικές του φασισμού από την
ιδεολογία με την οποία είναι στενά συνδεδεμένος
(Tholfsen, 1984:107-108). Για αυτό το λόγο είναι
απαραίτητο να ορίσουμε το φασισμό στα δικά του
πλαίσια, δηλαδή με τα δικά του προγράμματα,
πράξεις και οργανώσεις, γιατί δεν αποτελούσε
μόνο μια οργάνωση από άτομα με συγκεκριμένες
πεποιθήσεις, αλλά η σημαντική του επιρροή στον
κόσμο οφειλόταν στις συλλογικές πράξεις και στη
μορφή των οργανώσεών του (Mann, 2004: 13-21).
Τα φασιστικά καθεστώτα από τη γέννησή τους
έως και σήμερα έχουν κάποια κοινά διακριτά
χαρακτηριστικά. Καταρχάς, οι φασίστες είναι
υπερεθνικιστές, συχνά εκθειάζουν την εθνική και
φυσική υπεροχή της ομάδας στην εξουσία.
Επιπλέον, ο μοναδικός και χαρισματικός ηγέτης
ανέρχεται στην εξουσία εκφράζοντας τον εθνικό
πολιτισμό. Τα φασιστικά καθεστώτα απαιτούν
απόλυτη εθνική ενότητα και η πρόοδος του
κράτους θεωρούν ότι αποτελεί την κινητήριο
δύναμη στις ζωές όλων. Ακόμα, τα φασιστικά
καθεστώτα είναι τα ικανότερα στους επιδέξιους
χειρισμούς ιδιαίτερα μέσω των Μέσων Μαζικής
Ενημέρωσης. Οι ιδιωτικοί οικονομικοί στόχοι
έχουν προτεραιότητα, παρατηρείται έντονη
περιφρόνηση για άλλες μορφές εξουσίας,
ιδιαίτερα του κομμουνισμού, ενώ, τέλος, αυτά τα
καθεστώτα συνήθως αποβλέπουν στη στρατιωτική
επέκταση και επιβολή (Burnley & Wilburn, 2004:
7).