Basic HTML Version
Από την «τρίτη Ρώμη» του Mazzini στη «Roma Fasista» του Mussolini Παυλή Κ.
Κοινωνίας Δρώμενα, τ. 2, 2014
28
κάνοντας μέχρι σήμερα τους Σικελούς υπε-
ρήφανους για το πρώτο ανε-ξάρτητο κοινοβούλιο
που εγκαθίδρυσαν, στου οποίου τα ξύλινα έδρανα
και σήμερα συνεδριάζουν. Οι Βουρβόνοι
επανήλθαν αλλά η αυλαία στο Βασίλειο των Δυο
Σικελιών είχε πέσει. Το κίνημα του Risorgimento
σάρωνε την ιταλική χερσόνησο.
Η Ιταλία γεννήθηκε με πολλές επιφυλάξεις. O
πληθυσμός της αποτελούνταν από ένα χαοτικό
κράμα ταυτοτήτων που εκπορευόταν από την τοπι-
κότητα και τη συγγένεια, τις μόνες αξίες στις
οποίες υπάκουαν, κι αυτό ήταν γνωστό περισ-
σότερο σε έναν πολιτικό από το Νότο από ό,τι σε
έναν ιδεολόγο από το Βορρά. Ο πρωθυπουργός
Francesco Crispi αποτέλεσε ένα αντιπροσωπευτικό
παράδειγμα της συγκεχυμένης εθνικής ταυτότητας
του 19ου αιώνα. Ως πρωθυπουργός ήταν Ιταλός
πολίτης, σύμφωνα με την τοπική ταυτότητά του
Σικελός, σύμφωνα με την καταγωγή του Αλβανός
και, σύμφωνα με τη θρησκευτική κατήχηση που
είχε λάβει σε ιεροδιδασκαλείο στο Παλέρμο,
ορθόδοξος. Έτσι, είχε αντίθετη άποψη από τον
τορινέζο κόμη Camillo Benso για την «αρχή του
αίματος» ως τεκμήριο
ιταλικότητας
. Για τον Crispi,
η λύση στην ιταλική πολυπολιτισμικότητα ήταν η
αναγνώριση της
ius soli
ταυτότητας: του τόπου
γέννησης.
Η ιταλική ενοποίηση του 1870 ανέδειξε την
οικονομική, πολιτική και ιδεολογική αντίθεση της
αστικής βιομηχανικής τάξης του Βορρά με τα
φέουδα και την αγροτική κοινωνία της Μεσημ-
βρινής Ιταλίας. Λόγιοι είχαν επισημάνει τις δια-
φορές, που ωστόσο η ένωση μετέτρεψε σε
πολιτική και κοινωνική εχθρότητα
.
Η ελίτ του Νό-
του αντιτάχθηκε στην προσάρτηση από υπε-
ρηφάνεια, όπως διέδιδε, για τη γόνιμη γη που κά-
ποτε οι Ρωμαίοι είχαν καταστήσει σιτοβολώνα
τους και για την ένδοξη ιστορία της. Την ιστορία
αυτή προέταξαν στον στρατηγό Giuseppe Garibaldi
όταν αφίχθηκε στη Νάπολη στη διαδήλωσή τους
κατά της ενοποίησης στο όχι τυχαίο σημείο του
Borgo Marinaro, το νησάκι από ηφαιστειογενή
πέτρα όπου σύμφωνα με τον θρύλο είχε πεθάνει η
σειρήνα Παρθενόπη και οι αρχαίοι Έλληνες είχαν
θέσει τον θεμέλιο λίθο της πόλης. Κάτω από την
κουρτίνα των ιδεολογιών βρισκόταν το ασύμφορο
της ενοποίησης, που θα διοχέτευε εκατομμύρια
δουκάτα από τις τράπεζες του Νότου στο βασιλικό
ταμείο του Πεδεμόντιου.
Η ενσωμάτωση της Μεσημβρινής Ιταλίας, από
τις υπώρειες του Λάτιο ως τη Μεσόγειο, δυσα-
ρέστησε και την ελίτ του Βορρά. Ο Carlo Farini από
τη Ραβέννα, φτάνοντας στη Νάπολη ως αντιβασι-
λέας χαρακτήρισε στην πρώτη αναφορά του προς
τον υπουργό Camillo Benso το Νότο «
ελκώδη
πληγή
» και «
οτιδήποτε άλλο εκτός από Ιταλία
»,
ήταν «
μια Αφρική!
» και οι κάτοικοί του «
χωριάτες
απολίτιστοι
» (Ili: 208). Δεν καθόριζε πάντα η
γεωγραφία τέτοιες αντιλήψεις. Ο πολιτικός Giu-
seppe Massari από τον Τάραντα επίσης έγραφε,
διαπιστώνοντας το εκτεταμένο δίκτυο της δια-
φθοράς που είχαν αφήσει πίσω τους Βουρβόνοι
και κληρικοί, πως η Νάπολη ήταν «
καταστροφή
»
για την Ιταλία. Ήταν γνωστό και το μορφωτικό
χάσμα: το 1861 το 85% των κατοίκων του Νότου
ήταν αναλφάβητο σε αντίθεση με το 42% των
κατοικούντων βορειοδυτικά. Πέρα από τα
στερεότυπα, τα αντικειμενικά προβλήματα είχαν
επισημανθεί πολλές δεκαετίες νωρίτερα και από
τους λόγιους του Νότου, με συζητήσεις για τον
αναγκαίο εκσυγχρονισμό στα περιοδικά, στους
γεωργικούς συνεταιρισμούς και στους πολιτιστι-
κούς συλλόγους. Η επάνοδος των Βουρβόνων είχε
τερματίσει κάθε δυνατότητα για αλλαγή
(Belardelli, 9.4.1998).
Ξαναχτίζοντας τη Ρώμη: σύμβολο ενότητας και
επέκτασης
Όταν στις 20 Σεπτεμβρίου του 1870 οι
Βερσαλιέροι περνούν από ένα αφύλαχτο σημείο
του αυρηλιανού τείχους και προσαρτούν τη Ρώμη,
η
romanità
έρχεται στο επίκεντρο της ιδεολογίας,
της πολιτικής, της οικονομίας, της γραφειοκρατίας
και της διπλωματίας. Ωστόσο η Ιταλία παρέμενε
ενωμένη μόνο στα άρθρα του ιταλικού Συντάγ-
ματος και στους λόγους των πολιτικών, τους οποί-
ους, αντί για τα ζωτικά τρέχοντα προβλήματα,
περισσότερο απασχολούσε η παγίωση της εξουσί-