Basic HTML Version
Ερμηνείες, ιδεολογία και κοινωνικό-ταξικό υπόβαθρο του φασισμού
Αλεξίου Θ.
Κοινωνίας Δρώμενα, τ. 2, 2014
10
(1959) θα θρηνολογήσει την πτώση της Γερμανίας
αλλά και θα προδιαγράψει , υιοθετώντας το
μαθηματικό θεώρημα του Poincare, μέσα από τη
κυκλική αντίληψη της ιστορίας που είναι φυσικά η
μεταφορά της νιτσεϊκης θεωρίας περί αιώνιας
επιστροφής, την άνοδο του εθνικοσοσιαλισμού και
την επιστροφή-αναγέννηση της Γερμανίας, στο
προσκήνιο
1
. Κατά κάποιο τρόπο υπάρχει μια
εκλεκτική σχέση
(affinity) ανάμεσα στον ανορ-
θολογισμό, την κριτική, τη νεωτερικότητα (φιλοσο-
φία της βούλησης, βιταλισμός κ.ά.) και στον
εθνικοσοσιαλισμό όπως κάπως σχηματικά υπαι-
νίσσεται ο Lucács (1983). Βεβαίως οι ιδέες είναι
ιδέες και δεν θα μπορούσαν ποτέ να κατισχύσουν
αν δεν υπήρχε το κοινωνικό και οικονομικό
υπόβαθρο για να τις λιπάνει και τις καταστήσει
κυρίαρχες. Πώς και πότε, λοιπόν, ο κοινωνικός
δαρβινισμός, ο αυταρχικός συντηρητισμός και ο
παλιγγενετικός μύθος, όταν διασταυρώνεται με
τον πληβειακό ακτιβισμό και τον μικροαστικό
ριζοσπαστισμό μας δίνουν φασιστικά κινήματα; Σε
ποιο πλαίσιο η
αισθητική των ενστίκτων
, η
ηρωική
βούληση
(Nietzsche), ο
ηρωικός πεσιμισμός
(J.
Evola) και η
βία ως μύθος
(G. Sorel) σχετικοποιούν
την αξία της ζωής οδηγώντας στην εξόντωση
«κατώτερων μορφών ζωής» (ανάπηροι, Ρομά,
ομοφυλόφυλοι κ.ά.), στον αφανισμό των
Untermenschen
(
υπανθρώπων
, όπου εντάσσονται
οι λαοί της Ανατολικής Ευρώπης) και στα
κρεματόρια; Στο συγκεκριμένο κοινωνικο-ιστορικό
συγκείμενο ο μύθος της νεότητας, η εξύμνηση της
σφριγηλότητας, της αρρενωπότητας, αλλά και της
τόλμης και του
ηρωικού ανθρώπου
(Συκουτρής)
προσέδωσε μια αισθητική διάσταση στην κοινω-
νική εμπειρία εξοικειώνοντας την κοινωνία με τον
μιλιταρισμό. Οφείλουμε να έχουμε υπόψη την
υποστήριξη που πρόσφεραν καλλιτεχνικά ρεύμα-
τα, όπως ο φουτουρισμός, εν μέρει και ο νταντα-
1
Το «Θεώρημα της επανάληψης» (recurrence theorem)
του H. Poincare, το οποίο είχε υπόψη του ο Nietzsche
και ασπαζόταν και ο Ν. Καζαντζάκης, λέει: «Ένα
σύστημα με δεδομένο όγκο θα επιστρέψει τελικώς σε
μια συγκεκριμένη αρχική θέση». (Βλ. και
1503-
2014users.ntua.gr/rogdemma/history.htm,
πρόσβαση
15-03-2014).
ϊσμός (Evola κ.ά.), στο φασισμό, καθώς εξυ-
μνούσαν τη μηχανή και αποζητούσαν τη
μεταλλοποίηση του ανθρώπινου σώματος, ανά-
γοντας τον πόλεμο στην απώτατη αισθητική
εμπειρία. Εντούτοις η εξιδανίκευση και η
ηρωικοποίηση του πολέμου δεν είχε να κάνει μόνο
με τις βιωματικές εμπειρίες των χαρακωμάτων
στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και το καθήκον της
πολιτικής να διαιωνίσει την ηρωική ορμή του
πολέμου και να μην επιστρέψει στην κοινοτοπία
της καθημερινής ζωής (Gentile, 2007: 234) αλλά
και με την οικονομική κρίση, καθώς νομιμο-
ποιούσε τον πόλεμο, παράμετρο που αξιολογούσε
και ο ίδιος ο Keynes ως μέσον υπέρβασης της
κρίσης υπερσυσσώρευσης (αργία και απαξίωση
κεφαλαίων, εγκαταστάσεων και εργασίας κ.λπ.)
(Palme Dutt, 2013: 116 κ.ε.).
Σε μεγάλο βαθμό o φασισμός υιοθετώντας τη
θεωρία των ελίτ (Pareto, Mosca κ.ά.) επαγγέλεται
την αντικατάσταση των «διεφθαρμένων» ελίτ με
νέες και άφθρατες που είναι υπόλογες απέναντι
στο έθνος (ως ανθρωπολογική οντότητα και όχι
ιστορική κατηγορία) που βγαίνει όμως από την
ιστορία- και στην αυθεντία του ηγέτη (Duce, Füher,
Caudillo κ.λπ.). Παρόλο που ο φασισμός δεν θα
μπορούσε να καταννοηθεί ποτέ χωρίς «την είσοδο
των μαζών στην ιστορία» που είναι πάλι
αποτέλεσμα των εθνικών κινημάτων του 19ου
αιώνα, αντιμετωπίζει τις μάζες ως παθητικό
(ανορθολογικό) πλήθος που εύκολα μπορούν,
όπως ισχυρίστηκε ο Le Bon ήδη από το 1895 στην
Ψυχολογία των Όχλων να χειραγωγηθούν. Ακριβώς
για αυτό χρειάζονται ισχυρή ηγεσία, την
αριστοκρατία του έθνους. Αντιλαμβάνεται κανείς
ότι οι θέσεις αυτές είναι έξω από τη λογική της
συνδικαλιστικής και πολιτικής οργάνωσης της
εργατικής τάξης. Όπως είναι γνωστό στη συγκε-
κριμένη συλλογιστική, η εργατική τάξη μετα-
τρέπεται από αντικείμενο σε υποκείμενο της ιστο-
ρίας.
Αυτό που διαπιστώνει κανείς είναι ότι ο
φασισμός συγκροτείται ως ιδεολογικό κίνημα,
γεγονός που μας βοηθάει να αντιληφθούμε το
κοινωνικό ακροατήριο στο οποίο απευθύνεται,