Basic HTML Version
Βιβλιοκριτικές
Κοινωνίας Δρώμενα, τ. 1, Σεπτέμβριος 2013
57
δύο αντίρροπες θα λέγαμε προδιαθέσεις. Από τη
μία προσκαλεί τον αναγνώστη σε μία καθόλου
ελκυστική εκ πρώτη όψεως περιπέτεια σε άγνωστα
και βαθιά νερά, καθώς, αντίθετα με την επικρα-
τούσα αίσθηση, η σκέψη τους είναι στην καλύτερη
περίπτωση άγνωστη στο απαίδευτο φιλοσοφικά
ελληνικό κοινό. Από την άλλη, η συμπαράταξή
τους είναι αρκούντως προκλητική για να εξάψει
την περιέργεια όσων αναζητούν πέρα από τα
προφανή και τις κοινοτοπίες μία νέα ματιά στο
έργο τόσο ξεχωριστών και ιδιαίτερων στοχαστών
όπως αυτοί στον τίτλο. Ο υπότιτλος που πλαισιώ-
νει επεξηγηματικά το θέμα του βιβλίου (
Ο θάνατος
του Θεού και το τέλος του Ανθρώπου
) μας παρέχει
με περιεκτικότητα το βασικό νήμα που διατρέχει
τη δουλειά του συγγραφέα, και μας προϊδεάζει για
κάτι τρομερά ενδιαφέρον, αν μη τι άλλο.
Τι συνέβη στη νεωτερική φιλοσοφική σκέψη
μετά τον Descartes; Η επικράτηση της Πολιτικής εις
βάρος της Θρησκείας πραγματοποιήθηκε «ομα-
λά», χωρίς ριζικές συνέπειες στη δυτική φιλοσο-
φική σκέψη και το συλλογικό φαντασιακό; Το
πέρασμα από τη Θεολογία στην Ανθρωπολογία,
προϊόν του Διαφωτισμού και της συντριπτικής
κριτικής στο ancien regime, εμπεριέχει μόνο τη
ρήξη ή μπορούν να ανιχνευτούν σημάδια μίας
δομικής συνέχειας; Τελικά, αφού ο Άνθρωπος
προκάλεσε με τόσο αξιοθαύμαστη επιτυχία το
θάνατο του Θεού και κατέλαβε ο ίδιος τη θέση του
ως κυρίαρχο Υποκείμενο, γιατί έρχεται τώρα
αντιμέτωπος με το εναγώνιο ερώτημα και του
δικού του τέλους;
Τα παραπάνω ερωτήματα, αναγκαστικά σχη-
ματοποιημένα και αδρομερή, διατρέχουν τις σελί-
δες του βιβλίου, λειτουργώντας ως ιδανική αφορ-
μή για να γνωρίσουμε κάπως καλύτερα τη σκέψη,
την πολεμική, την αγωνία με άλλα λόγια, των τριών
αυτών φιλοσόφων.
Μέσα από έναν εξαιρετικό πρόλογο, ο Θανά-
σης Λάγιος μας εισάγει αριστοτεχνικά στο «πρό-
βλημα»: η νεωτερική σκέψη γκρέμισε τα είδωλα
της Θεολογίας οδηγώντας τον ίδιο το Θεό στο
Θάνατο. Κάνοντάς το αυτό όμως, έβαλε στη θέση
του τον Άνθρωπο. Η εποχή του Ανθρωπισμού
έφερε λοιπόν ως κυρίαρχο Υποκείμενο στη θέση
του Θεού τον Άνθρωπο. Φυσικά, δεν πρόκειται
απλά για μία μονοσήμαντη «αλλαγή φρουράς»,
αλλά η πράξη αυτή υποδηλώνει, σύμφωνα με το
συγγραφέα, ότι στη δυτική σκέψη το Υποκείμενο
εξακολούθησε να διαδραματίζει έναν στρατηγικό
ρόλο, και μαζί με αυτό επιβίωσε με άλλη μορφή η
πρωτοκαθεδρία φιλοσοφικών κατηγοριών όπως το
Είναι, το Δέον, η Αλήθεια κ.λπ. Με άλλα λόγια, η
νεωτερική κριτική σκέψη δε συνιστά μία σκέψη
επαναστατική, αθεϊστική, ιερόσυλη, αλλά στην
ουσία διατηρεί και αναπαράγει μία κρυπτο-
θεολογική λογική.
Το βιβλίο παρουσιάζει με αναλυτικό και
διεισδυτικό τρόπο την κριτική που άσκησαν στις
παραπάνω πτυχές της νεωτερικής δυτικής σκέψης
οι Max Stirner, Friedrich Nietzsche και Michel
Foucault. Η περιήγηση εκκινεί εν είδει εισαγωγής
από τα βασικά: τη σκέψη του Hegel και του Kant.
Στη συνέχεια οι τρεις στοχαστές καταλαμβάνουν
από ένα κεφάλαιο, στα οποία εκδιπλώνεται το
σύνολο της πολεμικής τους, αλλά και τα αδιέξοδα,
οι αντιφάσεις κ.λπ. της ιερόσυλης κριτικής τους.
Τα κεφάλαια για τους Stirner, Nietzsche,
Foucault εγγράφονται σε μία απόπειρα να διε-
ρευνηθεί το κοινό έδαφος που υπάρχει ανάμεσά
τους μέσα από την προσπάθειά τους να
αναδείξουν τις θεολογικού τύπου συνέχειες και
μεταλλάξεις της νεωτερικής σκέψης, ενώ ταυτό-
χρονα επιχειρούν να προκαλέσουν ρήγματα και να
εκθεμελιώσουν τις βεβαιότητες που συνο-δεύουν
ιστορικά τη σκέψη αυτή (Ανθρωπισμός, Υποκεί-
μενο, Αλήθεια κ.λπ.). Μέσα από τη σφοδρή τους
κριτική στα προτάγματα του Διαφωτισμού, μπορεί
κανείς να διακρίνει ένα νήμα με τα κοινά
ερωτήματα και αναζητήσεις. Με τον τρόπο αυτό ο
συγγραφέας κατορθώνει να ανασυστήσει έναν
περιπετειώδη «διάλογο» μεταξύ των τριών στοχα-
στών και να μας υποδείξει, πέρα από τον κοινό
εχθρό, και το κοινό τους στοιχείο: αντιμέτωποι με
το ουσιοκρατικό Υποκείμενο χάραξαν μία φιλοσο-
φική σκέψη που αναζητά όχι την Ουσία, αλλά την
ιστορία («γίγνεσθαι») του υποκειμένου, διερευνώ-
ντας και χαρτογραφώντας τα διάκενα, τα όρια και