Basic HTML Version
Βιβλιοκριτικές
Κοινωνίας Δρώμενα, τ. 1, Σεπτέμβριος 2013
56
περιορίζοντας τους ορίζοντες της μελέτης. Από τη
μια πλευρά, το έργο του Foucault αποτέλεσε και
αποτελεί ως σήμερα το βασικό σημείο εισόδου
των ερευνητών –ακόμα και των επικριτών του– σε
μία εναλλακτική θέαση και αναθεώρηση των
«αληθειών» για την τρέλα. Από την άλλη πλευρά,
αν και η συγγραφέας δεν παραλείπει να αναφερ-
θεί σε μέρος της κριτικής που έχει ασκηθεί στις
ιδέες του Foucault, η πρωτοκαθεδρία του δεν
κλονίζεται, αποκλείοντας την επί ίσοις όροις
παράθεση και αξιοποίηση άλλων τάσεων. Για
παράδειγμα, η συγγραφέας δεν επισημαίνει ούτε
χρησιμοποιεί τον «τρίτο δρόμο» στην ιστοριογρα-
φία της ψυχιατρικής, ο οποίος αναδύθηκε κατά τη
δεκαετία του 1980 και απομακρύνθηκε από το
δίλημμα ανθρωπισμός
ή
έλεγχος, για να αναδείξει
τα πολύπλοκα κίνητρα, νοήματα και λειτουργίες
της ψυχιατρικής, διερευνώντας, για παράδειγμα,
τους ποικίλους ρόλους της οικογένειας στις
αποφάσεις εισαγωγής και νοσηλείας στα ψυχια-
τρικά ιδρύματα.
3
Βέβαια, η σκέψη του Foucault κάθε άλλο παρά
απλουστευτική είναι, όπως διαφαίνεται σε ένα
από τα πιο ενδιαφέροντα παραθέματα, όπου
υπογραμμίζει ότι «η εξουσία ασκείται από αμέτρη-
τα σημεία σ’ ένα παιχνίδι άνισων και κινητών
σχέσεων» (σ. 204). Ωστόσο, υπάρχει η τάση αυτή η
περίπλοκη εικόνα να επισκιάζεται, συχνά επειδή η
μονοδιάστατη εικόνα ενός εξουσιαστικού ψυχια-
τρικού συστήματος τείνει να είναι περισσότερο
εντυπωσιακή αλλά και εύληπτη, ενώ τα ποικίλα
και συχνά αντιφατικά αιτήματα των ασθενών,
οικογενειών και άλλων εταίρων για θεραπεία,
ανακούφιση, φροντίδα αλλά και έλεγχο, πειθάρ-
χηση και καταστολή είναι δυσκολότερο να εντοπι-
στούν και να ερμηνευτούν. Ας θυμηθούμε την έκ-
πληξη του Randle McMurphy, του ήρωα στη
Φωλιά
του Κούκου
, όταν συνειδητοποιεί ότι τα άλλα
«οξέα περιστατικά» στην πτέρυγα του ψυχια-
3
Η ανάδυση των νέων αυτών τάσεων στη δεκαετία του 1980
χαρτογραφείται χαρακτηριστικά στην τρίτομη συλλογή των
William Frederick Bynum, Roy Porter και Michael Shepherd
(επιμ.),
The
Anatomy
of
Madness: Essays in the History of
Psychiatry
, London: Tavistock, 1985-1989.
τρικού ιδρύματος όπου έχει εγκλειστεί, είναι
εθελοντές ασθενείς.
4
Σε κάθε περίπτωση, η Βάσια Λέκκα προσπαθεί
να μην εγκλωβιστεί «σε μία άκαμπτη σύλληψη των
εξουσιαστικών σχέσεων και δομών» (σ. 217), επι-
χειρώντας να εισαγάγει στην αφήγησή της τόσο το
ρόλο της οικογένειας (ιδίως όταν αναφέρεται στην
ψυχική ασθένεια πριν την ανάπτυξη της ψυχια-
τρικής) όσο και το ρόλο των ίδιων των ασθενών. Το
γεγονός ότι, παρά τις επιμέρους βελτιώσεις, η
ψυχιατρικοποίηση δεν επέφερε τη συνολική
βελτίωση της θέσης και αντιμετώπισης των ψυχικά
ασθενών (σ. 215), οδηγεί τη συγγραφέα να υπερ-
βεί τους σκοπούς μιας ιστορικής και θεωρητικής
ανάλυσης και να προβεί σε ένα πολιτικό εγχείρη-
μα. Σε αυτό το πλαίσιο, η γνώση του παρελθόντος
στοχεύει στην κατανόηση του παρόντος (σ. 17)
αλλά και «σε μία πραγματικά εναλλακτική
προσέγγιση της ίδιας της έννοιας της
ψυχικής
ασθένειας
και του
ψυχικά ασθενή
και σε μία
πλήρη ρήξη με ό,τι μέχρι σήμερα κυριαρχούσε»,
καλώντας μας, με τα λόγια του Gilles Deleuze, «να
αναζητήσουμε νέα όπλα» (σ. 217).
Θανάσης Λάγιος
Stirner – Nietzche – Foucault: Ο θάνατος
του Θεού και το τέλος του Ανθρώπου
Futura, Αθήνα, 2012
Κριτική από το Βαμιεδάκη Στέφανο
5
Το Νοέμβριο του 2012 κυκλοφόρησε από τις
εκδόσεις futura το βιβλίο του Θανάση Λάγιου
Stirner – Nietzche – Foucault: Ο θάνατος του Θεού
και το τέλος του Ανθρώπου
. Η παράταξη των τριών
αυτών στοχαστών στον τίτλο δημιουργεί αρχικά
4
Ken Kesey,
One Flew over the Cuckoo’s Nest
, London: Penguin
Books, 2002 (α’ έκδοση 1962), σ. 231-232.
5
Υποψήφιος Διδάκτορας Ιστορίας, Πανεπιστήμιο Κρήτης