Basic HTML Version
Βιβλιοκριτικές
Κοινωνίας Δρώμενα, τ. 1, Σεπτέμβριος 2013
55
και αποκαλύπτει νέα πεδία έρευνας για την
ψυχανάλυση και τις κοινωνικές επιστήμες.
Βάσια Λέκκα
Ιστορία και θεωρία της ψυχιατρικής: Από
τον Ιπποκράτη μέχρι το κίνημα της
αντιψυχιατρικής και τον Michel Foucault
Αθήνα: Futura, 2012.
Κριτική από τη Δέσπω Κριτσωτάκη
2
Συμπυκνώνοντας με εξαιρετική ευκρίνεια μέ-
σα σε λιγότερο από 300 σελίδες τα βασικότερα
σημεία της ιστορίας της ψυχιατρικής στο δυτικό
κόσμο, η Βάσια Λέκκα προσφέρει μία εύληπτη
εισαγωγή για τη μελέτη της ψυχιατρικής. Ξεκινώ-
ντας από την αρχαιότητα, το Μεσαίωνα και την
πρώιμη νεότερη εποχή, περνά στα ιδρύματα
εγκλεισμού του 17
ου
αιώνα και στο «θεραπευτικό
άσυλο» του ύστερου 18
ου
και πρώιμου 19
ου
αιώνα,
το οποίο έχει αναγνωριστεί ως τόπος γέννησης και
σύμβολο της ψυχιατρικής στην Ευρώπη και τις
Η.Π.Α. Από εκεί και πέρα, η αφήγηση ολοένα και
πυκνώνει, συμπεριλαμβάνοντας, σε μεγαλύτερη ή
μικρότερη έκταση, ένα πλήθος σταθμών στην
πορεία της ψυχιατρικής: την ηθική θεραπεία και
την πρώτη βιολογική ψυχιατρική του 19
ου
αιώνα·
την ψυχανάλυση και τη δεύτερη βιολογική
ψυχιατρική του 20
ού
αιώνα· το κύμα κριτικής των
δεκαετιών 1960 και 1970, το οποίο είθισται να
αποκαλείται
αντιψυχιατρική
· τις πολιτικές αποασυ-
λοποίησης και τις νέες μορφές ψυχιατρικής γνώ-
σης και εξουσίας στα τέλη του 20
ού
και τις αρχές
του 21
ου
αιώνα.
Αναπόφευκτα, η συγγραφέας μιας μελέτης
τέτοιου εύρους είναι αναγκασμένη να επιλέξει τι
2
Μεταδιδάκτορας ερευνήτρια Πανεπιστήμιο Κρήτης και
Centre for the Social History of Health and Healthcare,
Πανεπιστήμιο Strathclyde, Γλασκόβη
θα πραγματευτεί και σε ποιο βαθμό. Ακόμα κι έτσι,
λίγες «παραλείψεις» μπορούν να εντοπιστούν,
όπως ενδεχομένως η απουσία συζήτησης της
ψυχιατρικής στις ευρωπαϊκές αποικίες και η σύντο-
μη μόνο αναφορά στα ζητήματα της αποασυλο-
ποίησης και της δημιουργίας ενώσεων ασθενών,
στις οποίες αναφέρεται και ο Δημήτρης Πλουμπί-
δης στον πρόλογό του (σ. 8).
Τέτοια μειονεκτήματα, ωστόσο, αποδεικνύ-
ονται ασήμαντα σε σχέση με τα προτερήματα μιας
μεγάλου χρονικού και γεωγραφικού εύρους
μελέτης, η οποία επιτρέπει, αφενός, την τοποθέ-
τηση της αντιμετώπισης των ψυχικά ασθενών στο
ευρύτερο πλαίσιο της πολιτικής, οικονομικής και
ιδεολογικής ιστορίας, αφετέρου την ανίχνευση
τομών, συνεχειών και επανεμφανίσεων στα
νοήματα της παραφροσύνης και στα χαρακτηρι-
στικά της ψυχιατρικής. Σε αυτήν τη μεγάλη
αφήγηση, ως βασική τομή στην πρόσληψη και
αντιμετώπιση της ψυχικής ασθένειας και των
ψυχικά ασθενών, λαμβάνεται η γέννηση της
ψυχιατρικής στα τέλη του 18
ου
αιώνα. Στη
συνέχεια, παρά τις σημαντικές αλλαγές στους
τρόπους άσκησης της ψυχιατρικής, το νήμα που
διαπερνά την ανάλυση δεν είναι άλλο παρά η
εξουσιαστική φύση της ψυχιατρικής και ο προσα-
νατολισμός της στην καταστολή, όχι τη θεραπεία
(σ. 100 και 128). Αυτό που έχει αλλάξει, υποστη-
ρίζει η Βάσια Λέκκα, είναι τα μέσα, όχι οι λειτουρ-
γίες της ψυχιατρικής, με τις μεθόδους καταστολής
να γίνονται λιγότερο βάναυσες αλλά περισσότερο
αποτελεσματικές και απλωμένες, οδηγώντας στην
«ψυχιατρικοποίηση» των σύγχρονων κοινωνιών (σ.
144-145, 148, 178, 215-216).
Αυτό το ενιαίο αφήγημα βασίζεται σε ένα
βαθμό στην «αντιψυχιατρική» κριτική και περισ-
σότερο στην συνεισφορά του Michel Foucault, που
εμφανίζονται στον τίτλο του βιβλίου, εκτίθενται
αναλυτικά, και, κυρίως, αποτελούν το πρίσμα μέσα
από το οποίο η συγγραφέας προσεγγίζει την
ψυχική ασθένεια και την ψυχιατρική. Πάνω από
όλα, είναι η πανταχού παρούσα σκέψη του
Foucault που αποτελεί πηγή έμπνευσης και
αναλυτικό πλαίσιο, διευρύνοντας και συγχρόνως