Page 53 - Microsoft Word - τελικό αρχείο

Basic HTML Version

Β ι β λ ι ο κ ρ ι τ ι κ έ ς
Κοινωνίας Δρώμενα, τ. 1, Σεπτέμβριος 2013
53
Συλλογικό έργο
Ο διάλογος ψυχανάλυσης και κοινωνικού
δεσμού
Επιστημονικό συμπόσιο, 11 και 12 Απριλίου
2008
Σχολή Μωραΐτη Εταιρεία Σπουδών
Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής
Παιδείας, 2010
Κριτική από το Λευτέρη Πετρόπουλο
1
Η συλλογή άρθρων του συμποσίου «Ο
διάλογος ψυχανάλυσης και κοινωνικού δεσμού»
επιχειρεί μια κλινική ανάλυση του κοινωνικού
δεσμού. Τις τελευταίες δεκαετίες, η ψυχανάλυση
έχει γονιμοποιήσει την ακαδημαϊκή και κοινωνική
έρευνα κυρίως μέσα από τη φιλοσοφία
(Baudrillard, Lyotard, Derrida), τη λακανική σκέψη
και την ιδιοποίησή τους στον αγγλοσαξωνικό
κόσμο (gender studies, cultural studies κ.α.). Το
παρόν βιβλίο επιβεβαιώνει την ύπαρξη ενός
τέτοιου προβληματισμού και στον ελληνικό χώρο.
Εξετάζει τον κοινωνικό δεσμό μέσα από τις
διάφορες εκφάνσεις του (κοινωνική, πολιτική,
ηθική, αισθητική, υπαρξιακή) και σκέπτεται πάνω
στην δομή αλλά και τις σύγχρονες εκδοχές της
σύνδεσης ψυχής-κοινωνίας.
Αν το ασυνείδητο «αρθρώνεται μέσω του
σημαίνοντος στα ενδιάμεσα κενά του συνειδητού
Λόγου ως διακοπτόμενη απόλαυση» (σ. 14), ο
Θ. Λίποβατς αναφέρεται στη λακανική κατηγο-
ριοποίηση των τεσσάρων Λόγων (Discours) και στο
είδος υποκειμένου που αυτοί παράγουν. Μεταξύ
εξουσίας, γνώσης, επιθυμίας και μετουσίωσης, ο
συγγραφέας δίνει τα εργαλεία για μια ανάλυση
του τρόπου με τον οποίο ο ορθός λόγος, η
πολιτική, η επιστήμη, η ιδεολογία της νεωτε-
ρικότητας και μετανεωτερικότητας δομούν το
σύγχρονο υποκείμενο και διαμορφώνουν τον
ηθικό και πολιτικό ορίζοντα της κοινωνίας.
1
Ψυχοθεραπευτής, Διδάκτωρ Ψυχοπαθολογίας και
Ψυχανάλυσης
Το ψυχικό υποκείμενο, αντικείμενο της
ψυχανάλυσης, γεννιέται μέσα από τον ζωτικό
δεσμό με τον άλλο (μητέρα-τροφός) και το
πέρασμά του στη γλώσσα που οδηγούν στον
κοινωνικό δεσμό. Ο φροϋδικός μύθος του φόνου
του πατέρα της πρωταρχικής ορδής (Τοτέμ και
Ταμπού) εγκαθιστά τον δεσμό με τον άλλο υπό τη
σκέπη της απώθησης και της ενοχής. Ο Γ. Στεφα-
νάτος προτείνει η κοινωνική-ιστορική διάσταση
του
εκκοινωνισμού της ψυχής
να εξεταστεί μέσα
από το κοινωνικό φαντασιακό (Καστοριάδης)
«δίνοντας το προβάδισμα στο φαντασιακό της
συνεχούς δημιουργίας έναντι του συμβολικού» (σ.
179).
Ο Κ. Μπαζαρίδης προσεγγίζει εξελικτικά
τη σύνδεση υποκειμενικού-κοινωνικού, μέσα από
το πρίσμα της εφηβείας ως πέρασμα από τη
φαντασία στην πραγματικότητα. Αυτό επιτελείται
μέσα σε έναν μεταβατικό χώρο, «ανάμεσα στο
όνειρο και τη δράση» (σ. 120), στα πλαίσια του
οποίου ένα εξωτερικό αντικείμενο πρέπει να
αποδειχθεί επαρκές ώστε να ενσαρκώσει τόσο τις
λειτουργικές ικανότητες του προσυνειδητού όσο
και να «ταιριάξει» στη δυναμική των ψυχικών
διεργασιών.
Η «μορφή» του άλλου και της σχέσης με αυτόν
αποτελεί σημείο αναφοράς για πολλά από τα
άρθρα του συμποσίου: Στα πλαίσια του
υπαρξισμού, και ενάντια στο «κλειστό» υπο-
κείμενο της τρέχουσας ιδεολογίας που προωθεί
έννοιες όπως το Εγώ, ο δυισμός υποκείμενο-
αντικείμενο και η αυτονομία, η υπαρξιακή
ψυχοθεραπεία δίνει αξία στην
κίνηση προς την
ετερότητα,
κίνηση αγχογόνο καθώς αναδεικνύει το
υποκείμενο ως έλλειμμα, εμπειρία, ωστόσο, ανα-
γκαία για την πραγμάτωση μιας αληθινής σχέσης
(Θ. Γεώργας). Η Ε. Τζαβάρα εξετάζει τις «Στοιχει-
ακές δομές του δεσμού με τον άλλο» μέσα από μια
ανάλυση γύρω από τη γένεση της ορμής του
θανάτου και θέτοντας το ζεύγος οικείος/ξένος στο
κέντρο της δυσφορίας μέσα στον πολιτισμό και της
ανθρώπινης καταστροφικότητας. Ανοίγει δε, μαζί
με τονFoucault, το ζήτημα της ανάγκης διάκρισης
μεταξύ ετερότητας και διαφορετικού, κρίνοντας