Page 42 - Microsoft Word - τελικό αρχείο

Basic HTML Version

Πολιτιστικές ανακατατάξεις και τούρκικα σίριαλ
Κωνσταντοπούλου Χρ. & Λαροσέλ Δ.Λ.
στην «Ελλάδα της κρίσης»
Κοινωνίας Δρώμενα, τ. 1, Σεπτέμβριος 2013
42
επιφανειακά, αλλά χωρίς να τα εγκαταλείψει
πραγματικά). Το μη «καλλιεργημένο» κοινό (εν
πολλοίς το μαζικό κοινό που αγάπησε και τις
ελληνικές ταινίες και τα αμερικανικά σήριαλ) δεν
έχει ιδιαίτερη προκατάληψη ως προς τα μηνύματα
που δέχεται αρκεί να το «εκφράζουν» με κάποιο
τρόπο. Το ότι τα σήριαλ αυτά έχουν υψηλή
τηλεθέαση, αυτόματα επιβεβαιώνει ότι εκφράζουν
στοιχεία «ελληνικότητας» (τα στοιχεία δηλαδή
εκείνα που φαίνονται ενδιαφέροντα ως προς την
ελληνική καθημερινότητα).
Η εμμονή σε στοιχεία που θυμίζουν το παρελ-
θόν (και μάλιστα το παρελθόν εκείνο που υπήρξε
πριν την ευρωπαϊκή συμπόρευση της νέας Ελ-
λάδας), μπορεί να αποτελούν φαντασιακά ως και
μια έκφραση αντίθεσης ως προς το «αλλοτριω-
μένο» τώρα. Συστατικά του λαϊκού μας πολιτισμού
(που γρήγορα η Ελλάδα προσπάθησε να αποτινά-
ξει ως στοιχεία ετερότητας σε σχέση με την ευρω-
παϊκή ταυτότητα) ξυπνούν σε αυτήν τη δύσκολη
συγκυρία ως πολιτιστικές δυνατότητες: στο γρήγο-
ρο διάστημα ανάμεσα στην κατοχή και την
απραξία παρεμβάλλονται αφηγηματικά φλας μιας
διαφορετικής (πιθανής) διαπραγμάτευσης των
κυρίαρχων αξιών.
Κάποιες συμπερασματικές σκέψεις
Οπωσδήποτε η πολιτιστική «σχέση» Ελλάδας –
Τουρκίας δεν μπορεί να συμπεριληφθεί σε ένα
άρθρο (είναι πολύχρονη και σημαντική). Μπορού-
με, όμως, να παραθέσουμε κάποιες συμπερασμα-
τικές σκέψεις που συνδέονται άμεσα με τη σύντο-
μη ανάλυση που προηγήθηκε.
Σε πρώτο επίπεδο, πρέπει να υπενθυμίσουμε
ένα «πρωταρχικό» κανόνα για την ανάλυση της
ταυτότητας (εθνικής, κοινωνικής ή ατομικής): η
ετερότητα είναι μια πάρα πολύ σημαντική παρά-
μετρός της. Η
συμπληρωματικότητα του εαυτού
και
του άλλου
είναι δομική διάσταση του
αισθήματος της ταυτότητας και η ετερότητα
αποτελεί βασικό στοιχείο για κάθε κοινωνιο-
γνωστικό σύστημα κατηγοριοποιήσεων και αναπα-
ραστάσεων. Η ετερότητα αποτελεί την αναγκαία
συστατική, αλλά ταυτόχρονα και την πιο προ-
βληματική συνιστώσα της ταυτότητας. Στη συνεχή
προσαρμογή του «εγώ» μια συγκεκριμένη φανερή
συμπεριφορά, συνυπάρχει με την αντίθετή της
(που βρίσκεται σε λανθάνουσα μορφή, όντας
απωθημένη αλλά όχι κατεστραμμένη
21
). Στο μέτρο
που αφορά το θέμα μας, ο εμβληματικός εθνικός
Άλλος για την Ελλάδα, η Τουρκία δηλαδή προκαλεί
1) τις «φυσιολογικές» διφορούμενες στάσεις «έλ-
ξης - απώθησης» 2) τη συμπληρωματική διαφορε-
τικότητα του «εγώ» που (ειδικά σε εποχές αναζή-
τησης, όπως η σημερινή) δελεάζει, προκαλεί και
εμφανίζεται ως μια διαφορετική (συμβολική)
«δυνατότητα».
Σε δεύτερο επίπεδο, η ιστορική και
κοινωνιολογική ανάλυση ισχυρίζονται ότι πολλά
«ανατολικά» στοιχεία της λαϊκής Ελλάδας
έχουν
απωθηθεί
από την ελληνική παιδεία ως στοιχεία
«ετερότητας» (που δεν μπορούσαν να συνυπάρ-
χουν με την ιδεατή εικόνα του εθνικού εγώ). Όταν
καθημερινές λέξεις αλλά και παραδοσιακές λαϊκές
συνήθειες και αξίες προβάλλονται στα τουρκικά
σενάρια, ο μέσος Έλληνας θεατής αναγνωρίζει κάτι
δικό του και συχνά εκπλήσσεται ευχάριστα. Εξάλ-
λου, η μετάβαση από ένα σύστημα στο άλλο δεν
είναι ποτέ υπόθεση της νομοθεσίας: η νοοτροπία
αλλάζει πολύ αργά και η νεοελληνική ιστορία
δείχνει ότι έχει μόνο «καλυφθεί» χωρίς να έχει
φυσικά χαθεί. Έτσι, όλα εκείνα τα στοιχεία της
αγροτικής κοινωνικής οργάνωσης αλλά και της
«ραγιάδικης» σχέσης με το κράτος (που εκπλήσ-
σουν τους ευρωπαϊστές και φαίνονται ασύλληπτα
σε ένα σύγχρονο πολιτικό σύστημα που οφείλει να
έχει μια ευρωπαϊκή χώρα) έχουν εμποτίσει τη
λαϊκή κουλτούρα (όπου αναμφισβήτητα, η εκ-
κλησία επιβάλλει –έστω επιφανειακά– πρότυπα
και συμπεριφορές). Οι αλλαγές δια πυρός και
σιδήρου που απαιτούν οι δανειστές (και που όφει-
λαν να γίνουν στο πλαίσιο της αστικοποίησης –
αλλά όχι με τους ρυθμούς και τις σχέσεις υποτέ-
λειας που επιβάλλονται), βιώνονται ως εθνική
καταπίεση.
21
P. Cauvin, G. Caillou (2001)