Basic HTML Version
Πολιτιστικές ανακατατάξεις και τούρκικα σίριαλ
Κωνσταντοπούλου Χρ. & Λαροσέλ Δ.Λ.
στην «Ελλάδα της κρίσης»
Κοινωνίας Δρώμενα, τ. 1, Σεπτέμβριος 2013
35
τα που αν και είναι εντελώς επίκαιρα γεννήθηκαν
ταυτόχρονα με τη γέννηση της «ανεξάρτητης» νέας
Ελλάδας.
Η ελληνική εθνική ταυτότητα
Το 1821 υπήρξε αποτέλεσμα μιας πολλαπλό-
τητας παραγόντων που συνέθεσαν μια ενότητα
ρήξης (ως εθνική ιδέα) απαραίτητη για την εναντί-
ωση στο κατεστημένο (τον τουρκικό ζυγό). Η ανερ-
χόμενη εκείνη την εποχή στη Δ. Ευρώπη αστική
τάξη στηρίχτηκε στην προβολή της ιδέας του
έθνους
3
που έτεινε να γίνει η κυρίαρχη ιδεολογία
των χρόνων που θα ακολουθούσαν. Η ιδέα της
εθνικής (κι όχι πια της –ευγενικής ή όχι- οικογε-
νειακής) καταγωγής, η αντίληψη περί ενιαίου με το
παρελθόν πολιτισμού, η λατρεία της ξεχωριστής
δημιουργικής ιδιοφυΐας κλπ. είναι ιδέες που τρο-
φοδοτούν τη λογική της εθνικής ιδεολογίας.
Την εποχή του Διαφωτισμού, η αντιμετώπιση
του Τούρκου (του Μωαμεθανού) γίνεται στερεό-
τυπο αφού αντιμετωπίζεται ως ο κατεξοχήν
«Άλλος» (σε μια εποχή γένεσης του ρατσισμού
όπου η «διαφορά» αντιμετωπίστηκε ως «γενετικό
χαρακτηριστικό»). Όπως επισημάνθηκε, ενάντια
στον τουρκικό «δαίμονα»
4
ο καλός είναι η Ελλάδα
–σε αυτήν τη βάση αναπτύσσεται και ο
φιλολογικός φιλελληνισμός που δίνει τροφή στην
εγχώρια ελληνική εθνική συνείδηση στην οποία
προσφέρθηκε έτσι, ένας μοναδικός τρόπος
υπερεκτίμησης του εθνικού εγώ και μάλιστα
σύμφωνα με τις αξίες που γίνονταν κυρίαρχες στο
μόνο θεωρούμενο ως «πολιτισμένο» κόσμο τότε,
δηλαδή την Ευρώπη.
Η ιδέα της καταγωγής, ταύτισε το Νεοέλληνα
με τον Αρχαίο που κληρονόμησε μαζί με την
ταυτότητά του και όλα τα προτερήματα της
«φυλής» (γενέτειρας του δυτικού εγώ). Βέβαια, η
νεοελληνική πραγματικότητα διέψευδε την κυρί-
αρχη θεωρία (και κατόπιν ιδεολογία). Σε αυτό το
πλαίσιο, ο νεοελληνικός εθνικός ορισμός μπορεί
3
Βλ. Χ. Κωνσταντοπούλου (2000).
4
Χρησιμοποιούμε τις λέξεις του Κ. Μοσκώφ (1972)
.
να συνοψιστεί ως ένας συνεχής αγώνας διεκ-
δίκησης της πατρότητας του δυτικού πολιτισμού
με στόχους τόσο την εθνική εκτίμηση –ως μέλος
του «πολιτισμένου» κόσμου, όσο και τον ασπασμό
των «εθνικών επιλογών» που επιβλήθηκαν κατά
καιρούς από τις μεγάλες ή «προστάτιδες» δυνά-
μεις με την υποστήριξη μιας αστικής τάξης που
σίγουρα δεν ήταν ακριβώς εθνική όπως σε άλλες
χώρες
5
(το συμφέρον της δηλαδή δεν ταυτίστηκε
σχεδόν ποτέ με ένα αυτόνομο εθνικό συμφέρον). Η
σύγχρονη Ελλάδα αντανακλά με πολλούς τρόπους
αυτήν την περίεργη αστικοποίηση
6
που δεν αφορά
5
Η ιστορία είναι γνωστή και η αλυσίδα των δανεισμών,
των πτωχεύσεων, των διχασμών καθώς και η επικάλυψη
της οθωμανικής πρακτικής από ένα «δυτικό επίχρισμα»
δεν ξεγελάει πια κανέναν.
6
Σε χώρες όπου επικράτησε ο αστικός πολιτισμός (π.χ.
σε δυτικές χώρες όπως η Γαλλία ή η Μ. Βρετανία), οι
πολίτες μαθαίνουν εγκαίρως τους βασικούς κανόνες
που απαιτεί η σύγχρονη συμβίωση στην πόλη (όπως για
παράδειγμα να προσέχει να μην ρυπαίνει τους κοινό-
χρηστους χώρους, να σέβεται τις ανάγκες των άλλων,
π.χ. να μην εμποδίζει τη διάβαση των πεζών με το
αυτοκίνητό του, ή την κυκλοφορία των άλλων οχημάτων
χάριν δικής του εξυπηρέτησης, να περιμένει τη σειρά
του κλπ.). Η υπακοή σε τέτοιους βασικούς κανόνες
καθιστά δυνατή τη συμβίωση στην πόλη όπου οι
σχέσεις δεν προσδιορίζονται από τη συγγένεια. Στην
Ελλάδα αυτοί οι κανόνες δεν εφαρμόζονται, ενώ λίγοι
είναι εκείνοι που τους απαιτούν, κάτι που είναι ήδη
ενδεικτικό της νέας ελληνικής ιστορίας: η νόθα αστικο-
ποίηση (χρησιμοποιούμε τη γνωστή έκφραση του Β.
Φίλια (1985) του 19
ου
αιώνα έχει ήδη γίνει αντικείμενο
ανάλυσης από διάφορους κοινωνιολόγους. Όμως, το
φαινόμενο αυτό συνεχίστηκε και κατά τον 20
ο
αι. αφού
οι αγροτικές κοινωνικές δομές προσδιόρισαν τη νοοτρο-
πία του μέσου Έλληνα (έστω και εμφανιζόμενου ως
αστού).
Κι ενώ οι λιγοστοί κάτοικοι των πρώτων ελληνι-
κών πόλεων προσαρμόστηκαν στα νέα «αστικά ήθη»
(ως «μέσο εκσυγχρονισμού»), η μεγάλη αγροτική έξο-
δος της δεκαετίας 1950 (όταν τα αστικά κέντρα και ιδί-
ως η Αθήνα κατακλύστηκαν από πολλούς εσωτερικούς
μετανάστες με διαφορετικό τόπο προέλευσης, συνήθει-
ες και προσλήψεις), άλλαξε το
τοπίο
.
Το περιβάλλον
του αστικού κέντρου δεν είχε τα στοιχεία του κατανα-
γκασμού ή του καθωσπρεπισμού της μικρής αγροτικής