Basic HTML Version
Η Κριτική Κοινωνιολογία ως κριτική της ιδεολογίας στην εποχή της κρίσης Μπαλικτσίογλου Χρ.
Κοινωνίας Δρώμενα, τ. 1, Σεπτέμβριος 2013
28
μεγενθυνόμενη χρηματοοικονομική κυκλοφορία
είναι η μόνη διάσταση του Πραγματικού, εν αντι-
θέσει προς την πραγματικότητα της παραγωγής…»
(Zizek, 2011: 29). Η ανάπτυξη του χρηματοπιστω-
τικού συστήματος και οι «πλασματικές μορφές
κεφαλαίου γεννιούνται και αναπτύσσονται υπό
την πίεση της πραγματικής ανάγκης συσσώρευσης
του κεφαλαίου, πολλαπλασιάζονται και επιταχύνο-
νται υπό την πίεση μιας συνεχούς διευρυνόμενης
ανάγκης αποτίμησης της μελλοντικής παραγωγής
εμπορευμάτων και υπεραξίας…» (Θεοτοκάς & Στα-
θάκης, 1996: 207). Όπως παρατηρεί ο Λένιν, το
χρηματιστικό κεφάλαιο γεννιέται μέσα στις συν-
θήκες συγκέντρωσης της παραγωγής και τη
δημιουργία ισχυρών μονοπωλίων. Ο καινούργιος
καπιταλισμός που παίρνει τη σκυτάλη από τον
παλιό είναι ο καπιταλισμός όπου εγκαθιδρύεται η
κυριαρχία του χρηματιστικού κεφαλαίου έναντι
του βιομη-χανικού. Αναλύοντας τον νέο ρόλο των
τραπεζών σημειώνει:
«οι τράπεζες μετατρέπουν το αδρανές
χρηματικό κεφάλαιο σε ενεργό, δηλαδή σε
κεφάλαιο που φέρνει κέρδος, συγκεντρώνουν
τα χρηματικά έσοδα όλων των ειδών και τα
θέτουν στη διάθεση της τάξης των
κεφαλαιοκρατών. (…) Οι τράπεζες μετεξελίσ-
σονται από μετριόφρονες μεσολαβητές σε
πανίσχυρους μονοπωλητές, που διαθέτουν
σχεδόν όλο το χρηματικό κεφάλαιο του συνό-
λου των κεφαλαιοκρατών.» (Λένιν, 1984: 37).
Σταδιακά, πλάι στη βιομηχανική παραγωγή
αναπτύσσεται το χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο που
εμπορεύεται το
κεφάλαιο καθεαυτό
. Δημιουρ-
γείται σταδιακά «ένα πεδίο αναπαράστασης του
πραγματικού κεφαλαίου [του κεφαλαίου που έχει
επενδυθεί στην παραγωγή υπεραξίας] συγκεντρώ-
νεται ένα σύνολο απαιτήσεων με τη μορφή τίτλων
επί των μελλοντικών κερδών» (Θεοτοκάς & Σταθά-
κης, 1996: 206). Έτσι διαμορφώνεται η πραγματι-
κότητα του
πλασματικού
κεφαλαίου, σε αυτήν την
πραγματικότητα, «όλα διπλασιάζονται και τριπλα-
σιάζονται και μετατρέπονται σε απλό πλάσμα της
φαντασίας» (Μαρξ στο Θεοτοκάς & Σταθάκης,
1996: 207). Η διαμόρφωση του καπιταλιστικού
χρηματοπιστωτικού συστήματος, σύμφωνα με τον
Μαρξ, αποτελεί έναν αναδιπλασιασμό της ίδιας
της λειτουργίας του συστήματος. Αποτελεί για τον
Λένιν ένα στάδιο της φυσικής του εξέλιξης όπου η
πραγματική οικονομία εξαρτάται πλέον σε τέτοιο
βαθμό από την
εικονική
, όπου η διάκριση μεταξύ
των δύο δεν μπορεί να σταθεί εμπειρικά. Με αυτή
την έννοια επισημαίνει ο Zizek ότι «δεν μπορεί να
υπάρξει επιστροφή από τον δυνητικό χώρο της
χρηματοοικονομικής κερδοσκοπίας στους πραγ-
ματικούς ανθρώπους που παράγουν και κατανα-
λώνουν. Το παράδοξο του καπιταλισμού είναι ότι
δεν μπορείς να κάψεις τα ξερά της χρηματο-
οικονομικής κερδοσκοπίας, χωρίς να καταστρέψεις
τα χλωρά της πραγματικής οικονομίας» (Zizek
2011: 30). Σε όλες τις παραπάνω περιπτώσεις η
Μαρξική κριτική συνδέει διαλεκτικά ό,τι η ιδεο-
λογία επιμελώς αποσύνδεσε.
Μέσω της διέλευσης της φαντασίωσης στην
«Κοινωνιολογική Φαντασία»
Για την φιλελεύθερη ιδεολογία, επομένως, η
οικονομική κατάρρευση αντιπροσωπεύει τη στιγμή
της συνάντησης με το
πραγματικό,
με το ανη-
συχητικό εκείνο δεδομένο που δεν μπορεί να
προσαρτηθεί στο συμβολικό της σύμπαν χωρίς να
απειληθεί η ιδεολογική της συνοχή. Η εμπειρία της
οικονομικής κατάρρευσης απειλεί την ίδια τη
διατήρηση της ιδεολογικής/φαντασιακής κατά-
σκευής της
μεταφυσικής οργανικότητας,
η οποία
απωθεί την πραγματικότητα του εγγενούς αντα-
γωνισμού που βρίσκεται στην καρδία του συστή-
ματος.
Η λακανική έννοια της
Διέλευσης της Φαντα-
σίωσης
σημαίνει την
ταύτιση
του υποκειμένου (ή
του συλλογικού υποκειμένου –κοινωνία) με τη
φαντασίωση που το συνταράσσει και το φέρνει
αντιμέτωπο με τη μη αφομοιώσιμη τραυματική
διάσταση της πραγματικότητας του. Στην
προκειμένη περίπτωση η διέλευση της φαντα-
σίωσης για την νεοφιλελεύθερη κοινωνική τάξη
πραγμάτων, σημαίνει να βρεθεί η κοινωνία
αντιμέτωπη με τον εγγενή ταξικό ανταγωνισμό που