Page 26 - Microsoft Word - τελικό αρχείο

Basic HTML Version

Η Κριτική Κοινωνιολογία ως κριτική της ιδεολογίας στην εποχή της κρίσης Μπαλικτσίογλου Χρ.
Κοινωνίας Δρώμενα, τ. 1, Σεπτέμβριος 2013
26
σματος της κριτικής αυτής, όπως το βρίσκουμε στο
βιβλίο του Zizek.
«Θα ήμουν πανευτυχής, [λέει ο Caputo], αν οι
ακροαριστεροί πολιτικοί στις Ηνωμένες
Πολιτείες μπορούσαν να μεταρρυθμίσουν το
σύστημα, παρέχοντας δωρεάν υγειονομική
περίθαλψη σε όλους, αναδιανέμοντας πραγ-
ματικά πιο δίκαια τον πλούτο… χορηγώντας
δικαίωμα ψήφου σε ολόκληρο τον πληθυσμό,
αντιμετωπίζοντας με ανθρωπιά τους μετανά-
στες εργάτες... δηλαδή παρεμβαίνοντας στον
καπιταλισμό με σοβαρές και εκτεταμένες
μεταρρυθμίσεις… Αν, αφού είχαν γίνει όλα
αυτά, ο Μπαντιού και ο Ζίζεκ παραπονούνταν
ότι κάποιο Τέρας ονόματι Καπιταλισμός
εξακολουθεί να μας κατατρύχει, θα έτεινα να
υποδεχτώ αυτό το τέρας μ’ ένα χασμουρητό
(Καπούτο στο Zizek, 2011: 118).
Το κρίσιμο σημείο της θέσης του Caputo βρίσκεται
στην πεποίθηση του ότι όλα αυτά που καθιστούν
το καπιταλιστικό σύστημα τερατώδες για την
ανθρωπότητα μπορούν να απαλειφτούν μέσα στο
ίδιο το έδαφος της καπιταλιστικής τάξης πραγ-
μάτων. Το ουτοπικό στοιχείο της θέσης του είναι
ότι όλα τα ανεπιθύμητα τερατώδη δεδομένα που
εντοπίζονται στον καπιταλισμό δεν είναι τα
αποτελέσματα
αυτής καθεαυτής της λειτουργίας
του
αλλά
συγκυριακές στρεβλώσεις
της καθεαυτής
λειτουργίας του. Όπως καίρια παρατηρεί ο Zizek,
«[μ]ήπως το όνειρο του Καπούτο είναι ένα όνειρο
οικουμενικότητας (της οικουμενικότητας της καπι-
ταλιστικής τάξης πραγμάτων) χωρίς τα συμ-
πτώματα της, χωρίς τα κρίσιμα σημεία στα οποία
εκφράζεται η «απωθημένη αλήθεια» της;» (Zizek,
2011: 119).
Η ιδεολογική υφή της προσέγγισης του Caputo
γίνεται αισθητή μέσω της εξής βασικής παρα-
γνώρισης που διαπερνά το επιχείρημα του: οι
περιπτώσεις όπου υλοποιείται η αλήθεια του
καπιταλισμού εκλαμβάνονται/
παραγνωρίζονται
ως
περιστάσεις όπου διαψεύδεται η ουσία του. Για
τον Caputo η παραγνώριση αυτή δρα προληπτικά
για την αποφυγή της συνάντησης με το πραγ-
ματικό του καπιταλισμού. Την παραγνώριση αυτή
υποστηλώνει η κοινωνιο-ιδεολογική φαντασίωση.
Η κριτική της ιδεολογίας ως διαλεκτική κριτική
Η θεμελιώδης κριτική λειτουργία που επιτελεί
το Μαρξικό έργο αντιμέτωπο με την αστική ιδεο-
λογία συντελείται τη στιγμή που επανεντάσσει την
αποκλεισμένη/απωθημένη περίσταση του
μερικού
στην λογική του
καθολικού
έτσι ώστε τελικά στην
ίδια την «παθολογική» περίσταση να αντανα-
κλάται η ουσία του καθολικού. Ο Zizek προσφέρει
ως κλασικό παράδειγμα αυτής της
αντιστροφής
τη
γνωστή Μπρεχτική ρήση «τι είναι η ληστεία μιας
τράπεζας μπροστά στην ίδρυση μιας τράπεζας»
(Zizek, 2005: 82). Στην ίδια λογική της διαλεκτικής
κριτικής μπορούμε να εντάξουμε και η γνωστή
ρήση του Αρτώ «μπρος στον πιεστικό θάνατο που
μ’ έχει στιγματίσει, ο πραγματικός θάνατος δεν
έχει τίποτα τρομαχτικό για μένα» (Vaneigem, 2002:
197). Με αυτή του τη φράση ο Αρτώ αναφέρεται
στην απουσία της πραγματικής/ουσιαστικής ζωής
και τον πιεστικό/καθημερινό θάνατο που μας εξοι-
κειώνει με τον πραγματικό. Όπως το θέτει ο
Vaneigem, «στην απουσία αληθινής ζωής, προσ-
φέρεται το καταπραϋντικό ενός θανάτου με δό-
σεις» (2002: 197). Η σκιά του θανάτου στην
περίπτωση αυτή δεν αποτελεί την απωθημένη
αλήθεια της ζωής στην αλλοτριωμένη κοινωνική
πραγματικότητα του καπιταλισμού; Αναλογιζόμε-
νος τις επιπτώσεις της καταστροφής του κοινωνι-
κού κράτους πρόνοιας και της αποδόμησης του
κοινωνικού κατά τη δεκαετία του 1990 ο Pierre
Bourdieu αναρωτιέται για τον πιεστικό καθημερινό
θάνατο που διαχέεται στην επικράτεια των Ευρω-
παϊκών κοινωνιών. Ας θυμηθούμε τα λόγια του
τοποθετώντας πλέον την ανησυχία που εκ-
φράζουν, στην εποχή μας.
«Όλες οι κριτικές κοινωνικές δυνάμεις θα
πρέπει να επιμείνουν στην ανάγκη να
συγκαταγράφεται στους οικονομικούς υπολο-
γισμούς το κοινωνικό κόστος των οικονομικών
αποφάσεων. Ποιο θα είναι μακροπρόθεσμα
το τίμημα σε απολύσεις, σε κακοδαιμονίες, σε
ασθένειες, σε αυτοκτονίες, σε αλκοολισμό, σε