Basic HTML Version
Η Κριτική Κοινωνιολογία ως κριτική της ιδεολογίας στην εποχή της κρίσης Μπαλικτσίογλου Χρ.
Κοινωνίας Δρώμενα, τ. 1, Σεπτέμβριος 2013
25
κυρίαρχη ιδεολογική αντίληψη προσλαμβάνει ως
παθολογική παρέκκλιση αλλάζει καθοριστικά.
Από την «Κοινωνιολογική Φαντασία» στην
μαρξική
κριτική
της
κοινωνιο-ιδεολογικής
φαντασίωσης
Ακολουθώντας τον Zizek μπορούμε να
ισχυριστούμε ότι με τη δύναμη της υπερβολής που
το διακρίνει, το σύμπτωμα απογυμνώνει το
σύστημα από όλα τα φαντασιακά στοιχεία με τα
οποία το περιβάλλει η ιδεολογία αφήνοντας
έκθετο τον σκληρό πυρήνα της πραγματικότητας
του. «Στην καθημερινή μας ύπαρξη», εξηγεί ο
Σλοβένος φιλόσοφος, «βρισκόμαστε απορρο-
φημένοι από την
πραγματικότητα (
την οποία δομεί
και υποστυλώνει η φαντασίωση) και αυτή η
απορρόφηση διαταράσ-σεται από τα
συμπτώματα
που μαρτυρούν το γεγονός ότι ένα άλλο,
απωθημένο επίπεδο του ψυχισμού μας αντιστέκε-
ται σε αυτή την απορ-ρόφηση» (Zizek, 2003: 29-
30). Σε πολλά αποσπά-σματα του έργου του, ο
Zizek αναφέρεται στην διττή φύση της φαντασίω-
σης. Από τη μια επιτελεί μια κατευναστική λει-
τουργία παρέχοντας ένα φανταστικό σενάριο που
μας καθιστά ικανούς να αποφεύγουμε τη συνει-
δητοποίηση του χαοτικού τραυματικού πυρήνα της
πραγμα-τικότητας μας. Από την άλλη ανασύρει και
φέρνει στην επιφάνεια το απωθημένο στοιχείο
που στοιχειώνει τις ζωές μας και κατατρέχει την
κοινωνική μας ύπαρξή. Η ερμηνεία της ξενοφοβίας
και του ρατσισμού από τον Bauman μπορεί να
αξιοποιηθεί στο σημείο αυτό προς όφελος της
επιχειρούμενης ανάλυσης. Το επιχείρημα που
διαπερνά όλο το έργο του Πολωνού κοινω-
νιολόγου έχει ως εξής: οι εκτοπισμένοι της νέο-
φιλελεύθερης/μετανεοτερικής κοινωνικής τάξης
πραγμάτων, ενσαρκώνουν τους υπαρξιακούς φό-
βους των επισφαλώς ενταγμένων ατόμων σε μια
κοινωνική συνθήκη που αναπαράγει τη δομική
ανισορροπία, και ρευστοποιεί ό,τι στο παρελθόν
συγκροτούσε τη στέρεα βάση της κοινωνικής και
πολιτιστικής ζωής.
Με αυτήν την έννοια, η ξενοφοβική αντίδραση
για τον Bauman, επιτελεί την κατεξοχήν τελε-
τουργική πράξη εξορκισμού. Η ύπαρξη των κοινω-
νικά αποκλεισμένων πρέπει κατά τη βούληση των
μετα-νεοτερικών επισφαλώς ζώντων υποκειμένων
να απωθηθεί, καθώς η τραυματική συνάντηση με
το γεγονός του αποκλεισμού τους, ζωντανεύει την
πιθανότητα του δικού τους αποκλεισμού. Άλλωστε
μια συνάντηση όπως αυτή, υπενθυμίζει σε όλους,
ότι ο θεμελιώδης αποκλεισμός μας από τους
όρους παραγωγής και αναπαραγωγής της ύπαρξης
μας αποτελεί την καταστατική συνθήκη του κοι-
νωνικού μας
Είναι
στην καπιταλιστική κοινωνία. Η
συνάντηση αυτή έχει ήδη συντελεστεί μέσω της
δημιουργικής δύναμης του φαντασιακού μας, εξού
και η επίμονη προσπάθειά μας να αποφευχθεί
πάση θυσία στην πραγματική ζωή.
Η σταθερή άρνηση της συνάντησης με τον
σκληρό πυρήνα της πραγματικότητας μας, οδηγεί,
όπως εύστοχα παρατηρεί ο Zizek, στην καθησυχα-
στική αντιστροφή των πραγμάτων.
Ό,τι αποτελεί
την αλήθεια/ουσία των πραγμάτων λαμβάνεται ως
τυχαίο/συμβεβηκός.
«Το πραγματικό το οποίο επιστρέφει έχει το
καθεστώς μιας (άλλης) προσομοίωσης: ακρι-
βώς επειδή είναι πραγματικό, δηλαδή εξαι-
τίας του
τραυματικού/υπερβολικού
χαρα-
κτήρα του, είμαστε ανίκανοι να το ενσωματώ-
σουμε στην (ό,τι βιώνουμε ως) πραγματικότη-
τα μας, και ως εκ τούτου αναγκαζόμαστε να το
βιώσουμε ως
εφιαλτική οπτασία
» (Zizek,
2003: 31) (Η έμφαση δική μας).
Με αυτήν ακριβώς την έννοια, η οικονομική
κατάρρευση/η κρίση, παραγνωρίζεται ως το
τυχαίο, το παθολογικό, το
μη αναγκαίο
, το συμβε-
βηκός. Ακολουθώντας τον Zizek σε ορισμένα από
τα παραδείγματα που χρησιμοποιεί μπορούμε να
αναγνωρίσουμε τη λειτουργία της περιγραφό-
μενης
αντιστροφής
, στην πεποίθηση που εκφράζε-
ται ότι το καπιταλιστικό σύστημα μπορεί να
μεταρρυθμιστεί σε τέτοιο βαθμό που να βρίσκεται
σε ουσιαστική αρμονία με τις κοινωνικές ανάγκες
πέραν κάποιων αμελητέων ποιοτικά ασυμμετριών.
Ο Zizek αναφέρεται στην κριτική που άσκησε ο
John Caputo. Παραθέτουμε μέρος του αποσπά-