Basic HTML Version
Η Κριτική Κοινωνιολογία ως κριτική της ιδεολογίας στην εποχή της κρίσης Μπαλικτσίογλου Χρ.
Κοινωνίας Δρώμενα, τ. 1, Σεπτέμβριος 2013
24
Στερούνται με άλλα λόγια την «ουσιώδη εκείνη
ιδιότητα του πνεύματος απαραίτητη για να συλ-
λάβουν την αλληλεπίδραση ανθρώπου και κοινω-
νίας, βιογραφίας και ιστορίας, εγώ και κόσμου»
(Mills, 1985: 10).
Χωρίς καμιά δυνατότητα ιστορικής ανα-
πλαισίωσης των προσωπικών τους βιωμάτων,
χωρίς τη δυνατότητα απεικόνισης του ιστορικού
βάθους πίσω από την εμφάνεια της καθημερινής
τους ζωής, τα άτομα υποβαθμίζονται σε από-
κοινωνικοποιημένες και ως εκ τούτου, ακρωτηρια-
σμένες ατομικότητες, καταδικασμένες στην αναζή-
τηση ατομικών τρόπων επίλυσης των συστημικών
αντιφάσεων που διαπερνούν την κοινωνική τους
ζωή (Bauman, 2005).
Σε αυτό το έδαφος, η
οργανική μεταφυσική
της
φιλελεύθερης πρακτικότητας
επανεισάγει το
απωθημένο στοιχείο της οργανικότητας ως το
αναγκαίο συμπλήρωμα που μπορεί να στηρίξει
ιδεολογικά την πρακτική της εξατομίκευσης. Έτσι
ό,τι αποκλείεται από την πραγματικότητα της ερή-
μωσης του συλλογικού, επιστρέφει ως δόγμα/ιδε-
ολογία της «οργανικής μεταφυσικής».
Σε αντίθεση με την οργανική μεταφυσική που
αντιλαμβάνεται τις αλλαγές ρυθμού και τις από-
ρυθμίσεις ως εκφάνσεις του παθολογικού, η
κριτική ανάλυση της αντιλαμβάνεται ως στιγμές
της αλήθεια κάθε συστήματος. Τα ίδια γεγονότα
που για την πρώτη συνιστούν μια περιθωριακή
στιγμή διάψευσης της λογικής του συστήματος
(οικονομική κρίση ή κάθε άλλη στιγμή δομικής
ανισορροπίας ή οικονομικής απορρύθμισης) για τη
δεύτερη αποτελούν εκείνα τα σημεία τομής που
εκθέτουν την εγγενή λογική του κοινωνικού
συστήματος. Όπως εξηγεί ο Zizek,
«τόσο για τον Μαρξ όσο και για τον Φρόιντ, ο
δρόμος που οδηγεί στην αλήθεια ενός
συστήματος (της κοινωνίας, της ψυχής)
περνάει μέσα από ότι κατ’ ανάγκη εμφανίζε-
ται ως «παθολογική, περιθωριακή και συγκυ-
ριακή στρέβλωση αυτού του συστήματος –πα-
ραδρομές της γλώσσας, όνειρα, συμπτώματα,
οικονομικές κρίσεις
» (Zizek, 2011: 150) (Η
έμφαση δική μας).
Σύμφωνα με τη Μαρξική προσέγγιση ειδικό-
τερα, η οικονομική κρίση του συστήματος συλλαμ-
βάνεται εννοιολογικά ως εκείνο το σημείο, στο
οποίο ο Zizek προσδίδει την ιδιότητα της διπλής ό-
ψης, «όπου η μια του όψη είναι ένα περιθωριακό
συμβεβηκός της κατάστασης και η άλλη του όψη
είναι η
αλήθεια
… αυτής της ίδιας της κατάστασης»
(Zizek, 2011: 150). Με άλλα λόγια η αλήθεια της
κατάστασης, η μια και αναγκαία της όψη μπορεί
να εκφραστεί με ποικίλους τρόπους, κάθε ένας
από τους οποίους αντιπροσωπεύει το συμβεβηκός
της. Στο φάσμα του μη αναγκαίου και ως εκ τούτου
σχετικά τυχαίου στοιχείου μπορεί να περιλαμ-
βάνονται απειράριθμες ατομικές, ιδιοσυγκρα-
σιακές και ιστορικά συγκεκριμένες εκδοχές εκ-
δήλωσης της αναγκαίας αλήθειας μιας κατάστα-
σης.
Εφόσον το σημείο διπλής όψης συγκροτείται
από τη συνάρθρωση των δυο προαναφερόμενων
διαστάσεων, τότε σαφώς ο εντοπισμός αυτού του
συμπτωματικού στοιχείου μας εξασφαλίζει μια
προνομιακή θέση συσχέτισης του ατομικού με το
κοινωνικό, της ατομικής βιογραφίας με την
ιστορία. Μας επιτρέπει, χρησιμοποιώντας τους
λεκτικούς όρους του Mills (1985), να διανύσουμε
την απόσταση από τους πιο απρόσωπους και δυσ-
πρόσιτους κοινωνικούς μετασχηματισμούς στα πιο
μύχια
χαρακτηριστικά της
ατομικής
ζωής διαπιστώ-
νοντας τον τρόπο με τον οποίο σχετίζονται αυτές οι
δύο διαστάσεις μεταξύ τους.
Τη στιγμή της επαφής μας με το Ζιζεκιανό
σημείο διπλής όψης, τοποθετούμε τον εαυτό μας
στο κομβικής σημασίας σημείο από όπου από-
κτούμε ταυτόχρονη νοηματική πρόσβαση στην
υποκειμενική και συλλογική κατανόηση μιας
κατάστασης. Η περιοχή που καταλαμβάνει το
σημείο διπλής όψης είναι η περιοχή όπου από-
καλύπτεται η οντολογική σύμπτωση του υποκειμε-
νικού και του συλλογικού, του ατομικού και του
κοινωνικού ή όπως το διατυπώνει ο ίδιος ο Zizek
των δύο όψεων: του περιθωριακού συμβεβηκός
(
τυχαίου/αναληθούς
) και της αλήθειας των πραγ-
μάτων (του
ουσιαστικού/αναγκαίου
και αληθινού).
Σε αυτό το πλαίσιο η σχέση μας με εκείνο που η