Basic HTML Version
Ά ρ θ ρ α γ ν ώ μ η ς
Κοινωνίας Δρώμενα, τ. 2, 2014
68
Κρατικός φασισμός και εθνικός φασισμός
Δημήτρης Κωτσάκης
Πανεπιστημιακός
1. Ο φασισμός
Θα μιλήσω για το φασισμό
1
εστιάζοντας στην
ενότητα φασιστικής ιδεολογίας και πολιτικής. Δεν
θα επικεντρώσω στις πολιτικές πράξεις του φασι-
σμού περιθωριοποιώντας τη φασιστική ιδεολογία.
Εννοώντας ως ιδεολογικό ό,τι συγκροτεί τον αν-
θρωπο σε υποκείμενο των κοινωνικών του σχέ-
σεων, θεωρώ λάθος την περιθωριοποίηση της
φασιστικής ιδεολογίας, καθώς με αυτόν τον τρόπο
αποφεύγουμε τον εγγενή στο σύγχρονο κράτος
εκφασισμό των
κοινωνικών σχέσεων
στο σύνολό
τους, όχι των
πολιτικών σχέσεων
ιδιαίτερα.
Για να τονίσω τη συνέχεια φασιστικής ιδεο-
λογίας και πολιτικής, παραπέμπω στο φουτου-
ριστικό κίνημα. Συγκεκριμένα, στο Marinetti που
λέει Στο
Μανιφέστο
του 1909: «θα υμνούμε τον
πόλεμο, τη μόνη υγιεινή του κόσμου», για να
συνεχίσει «θα υμνούμε τον μιλιταρισμό και τον
πατριωτισμό», καταλήγοντας «θα περιφρονούμε
τις γυναίκες». Αλλά γιατί ο φουτουρισμός, ένα
κίνημα στον χώρο της τέχνης; Επειδή, όπως λέει ο
Paxton στην
Ανατομία του Φασισμού
, καθοριστική
για τη γέννηση του ιταλικού φασισμού ήταν η
εκδήλωση στην αίθουσα συνεδριάσεων της Βιομη-
χανικής και Εμπορικής Συμμαχίας του Μιλάνου το
1919, όπου, για να «κηρύξουν πόλεμο ενάντια
στον σοσιαλισμό» επειδή «έχει εναντιωθεί στον
εθνικισμό», συγκεντρώθηκαν τρεις ομάδες: «βετε-
ράνοι πολέμου», «φιλοπόλεμοι συνδι-καλιστές»
και «φουτουριστές διανοούμενοι»
.
1
Η ομιλία βασίζεται στο κείμενό
Σημειώσεις για τον
φασισμό,
που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό
Σημειώσεις
της Στέπας, τεύχος 3: φασισμός και καθημερινή ζωή.
Εκδόσεις των ξένων, Ιούνιος 2013.
Οι ιδεολογικές θέσεις του φασισμού συνο-
ψίζονται στα εξής: ο
πόλεμος
και ο
μιλιταρισμός
είναι η αρχή του· το
έθνος
και ο
εθνικισμός
είναι
το θεμέλιό του· το
απόλυτο της εξουσίας
—η
ενότητα οικονομικής και πολιτικής εξουσίας—
είναι η κοινωνική του ολοκλήρωση. Ο κοινωνικά
ολοκληρωμένος φασισμός μεταφέρει τον εγγενή
στην κεφαλαιοκρατική κοινωνία
οικονομικό
δεσποτισμό
σε έναν ανατρεπτικό της αστικής
δημοκρατίας
πολιτικό δεσποτισμό
. Όπως έλεγε ο
Μπρεχτ, στο
Πέντε δυσκολίες για να γράψει κανείς
την αλήθεια,
«ο φασισμός δεν μπορεί να
καταπολεμηθεί παρά σαν καπιταλισμός στην πιο
ωμή και καταπιεστική του μορφή».
Ως προς το απόλυτο της εξουσίας που
ολοκληρώνει κοινωνικά τον φασισμό, υποδειγ-
ματικός είναι ο λόγος που εκφώνησε ο Χίτλερ στη
Λέσχη των Βιομηχάνων το 1932. Από αυτόν τον
λόγο αναδύονται οι ακόλουθες αρχές. Η
ανισότητα
: «οι άνθρωποι έχουν διαφορετική από-
δοση». Η
ιεραρχία
: «η απόλυτα αντιδημοκρατική
αρχή της χωρίς όρους αυταρχικής εξου-σίας πάνω
στη βάση και η απόλυτη υπευθυνότητα στην
κορυφή». Και, ως επιστέγασμα
, ο νόμος του
αρχηγού
(Führerprinzip): ο λόγος του αρχηγού
υπερβαίνει τους γραπτούς νόμους του κράτους.
Συνδέοντας την ιεραρχία με την ανισότητα,
πρέπει να συμπληρώσουμε την «
υπευθυνότητα
της κορυφής» με την «
εμπιστοσύνη
της βάσης». Ο
εκφασισμός των κοινωνικών σχέσεων δεν είναι μια
γραμμική κίνηση, από την κορυφή προς τη βάση. Ο
εκφασισμός είναι μια κίνηση κυκλική: ο
αυ-
ταρχισμός
της κορυφής υποτάσσει τη βάση· η
αυθυποταγή
της βάσης αναδεικνύει την κορυφή.
Και για να ολοκληρώσουμε κοινωνικά τον εκφα-