Basic HTML Version
Ερμηνείες, ιδεολογία και κοινωνικό-ταξικό υπόβαθρο του φασισμού
Αλεξίου Θ.
Κοινωνίας Δρώμενα, τ. 2, 2014
16
πόλεμος άφησε πίσω του κατεστραμμένους
βιοτέχνες, εμπόρους και ανέργους. Εντούτοις η
διαδικασία
καπιταλιστικής
ανάπτυξης
της
γεωργίας, η οποία εξελίσσεται ραγδαία με το
φασισμό, προσκρούει στα ημι-φεουδαρχικά
στοιχεία του Νότου που εναντιώθηκαν στον
Πόλεμο και αντιμετώπιζαν το φασισμό με
επιφύλαξη, αν δεν τον απέρριπταν κιόλας. Εκ των
πραγμάτων ο εκκαπιταλισμός της γεωργίας
(εκμηχανισμός, χρησιμοποίηση χημικών λιπα-
σμάτων, μετατροπή των μικρών καλλιεργητών σε
εργάτες γης κ.λπ.) ευνοούσε τη διείσδυση του
μεγάλου κεφαλαίου (χημική βιομηχανία, βιομη-
χανία οχημάτων κ.ά.) στη γεωργία και τους
καπιταλιστές γαιοκτήμονες (Πουλαντζάς, 2006:
135). Μάλιστα αυτές οι κοινωνικο-οικονομικές
ανακατατάξεις, στο βαθμό που ο φασισμός αποκτά
μαζική λαϊκή βάση και αναπτύσσει μια
«αντικαπιταλιστική» ρητορική, φαίνεται να διαρ-
ρηγνύουν, σε συνάρτηση με την ήττα του
εργατικού κινήματος, τη σχέση εμπιστοσύνης προς
τα αστικά πολιτικά κόμματα.Παράλληλα ο
μιλιταριστικός ακτιβισμός των μικροαστικών
στρωμάτων (σκουαδρισμός) που ξεκίνησε από τις
αγροτικές περιοχές της κοιλάδας του Πάδου, αφού
διέλυσε πρώτα τις σοσιαλιστικές συνεταιριστικές
οργανώσεις, επεκτάθηκε στις πόλεις στρεφόμενος
ευθέως κατά των οργανώσεων του εργατικού-
σοσιαλιστικού κινήματος. Σε συνθήκες συγκε-
ντροποίησης της παραγωγής, κυρίως του
βιομηχανικού κεφαλαίου, με νωπή ακόμη την
απειλή ενός «επαναστατικού κοινωνικού μαξιμα-
λισμού» (Payne, 2000: 678), ο ιταλικός φασισμός,
έστω και αν έχει στοιχεία μιας «αναπτυξιακής
δικτατορίας» (βλ. Gregor, 1979), σε σύγκριση
πάντα με την προωθημένη συγχώνευση του
βιομηχανικού με το χρηματιστικό κεφάλαιο στη
Γερμανία (μονοπωλιακό κεφάλαιο), εμφανίζεται
ως η «μοναδική» λύση για την διατήρηση των
κοινωνικών σχέσεων παραγωγής και, προϊούσης
της κρίσης εκπροσώπησης, των σχέσεων κυρι-
αρχίας.
Συμπέρασμα
Εξετάζοντας το φασισμό και το φασιστικό
φαινόμενο παρατηρούμε τον καθοριστικό ρόλο
δομικών παραγόντων (συγκεντροποίηση της
παραγωγής/σχηματισμός μονοπωλίων, αγροτικές
δομές, ταξικές σχέσεις κ.λπ.) στην εμφάνιση,
κυρίως, όμως, στην επικράτηση του φασισμού. Η
διαπίστωση αυτή σχετικοποιεί τους ιδεολογικο-
πολιτικούς παράγοντες, χωρίς αυτό να σημαίνει
ότι τους υποβαθμίζει. Σε τελική ανάλυση ο
χαρακτήρας της ταξικής αντιπαράθεσης, σε
συνάρτηση με δευτερεύουσες αντιθέσεις που η
πρώτη ενεργοποιούσε στο σύστημα ταξικών
σχέσεων (ενδοαστικές αντιθέσεις), είναι που
έδωσε τόσο στην Γερμανία όσο και στην Ιταλία
«αυθεντικά» φασιστικά καθεστώτα, παρόλο που ο
φασισμός εμφανίστηκε με αξιώσεις εξουσίας και
σε άλλες χώρες. Θεωρούμε πως η εξέταση των
ταξικών σχέσεων, καθώς και η αντίληψη για το τι
διακυβεύονταν, κυρίως στη Γερμανία, την Ιταλία ή
σε άλλες χώρες, θα συμβάλλει επίσης στο να
εντοπίσουμε την «δομούσα δομή» που «μοιράζει»
ρόλους στο πολιτικό, το ιδεολογικό ή το οικο-
νομικό στοιχείο, αλλά και τον βαθμό αυτονομίας
τους. Η εξέταση των ταξικών σχέσεων θα μας
βοηθήσει να κατανοήσουμε επίσης τόσο την
μορφολογία της πολιτικής αντιπαράθεσης και τις
αντιφάσεις στη σχέση εκπροσώπησης, όσο και τη
δυνητική βάση ακροδεξιών και φασιστικών
κομμάτων σήμερα. Η εστίαση στο οικονομικό-
ταξικό παράγοντα μπορεί να μας δείξει επίσης το
πως συναρθρώνονται τρόποι παραγωγής και με
ποιο τρόπο δομούνται ιστορικά «προκαπι-
ταλιστικές» τάξεις (γαιοκτήμονες, αγρότες κ.λπ)
και κατ’ επέκταση οι κοινωνικές και πολιτικές
«ελίτ», έτσι που η επιλογή του φασισμού να
φαντάζει ως η μοναδική λύση του προβλήματος.
Βιβλιογραφία
Αλεξίου, Θανάσης (2004, 31 Ιουλίου – 1
Αυγούστου), Ένσταση στον αναθεωρητισμό,