Basic HTML Version
Η Κριτική Κοινωνιολογία ως κριτική της ιδεολογίας στην εποχή της κρίσης Μπαλικτσίογλου Χρ.
Κοινωνίας Δρώμενα, τ. 1, Σεπτέμβριος 2013
32
ένα είδος ριζικού καπι-ταλισμού, χωρίς άλλο νόμο
παρεκτός εκείνον του μέγιστου κέρδους, ενός
καπιταλισμού αχαλίνωτου και ωμού, αλλά εξορ-
θολογισμένου» (Bourdieu, 1998: 55).
Η περίπτωση του Μέιντοφ μας επιτρέπει να
διανύσουμε όλη την αναγκαία απόσταση «από
τους πιο απρόσωπους κι απόμακρους μετα-
σχηματισμούς στα πιο μύχια χαρακτηριστικά του
ανθρώπινου εγώ» (Mills, 1985: 16). Στην περί-
πτωση του Μέιντοφ όμως, μας προσφέρεται,
επίσης, υπό τη μορφή της απτής εμπειρικής
πραγματικότητας, η εννοιολογική συμπύκνωση
που χαρακτηρίζει την κατασκευή του Βεμπεριανού
ιδεατού τύπου. Είμαστε σε θέση, όπως θα έλεγε
και ο Zizek, να αναγνωρίσουμε τον σκληρό πυρήνα
της πραγματικότητας μας σε ό,τι συνήθως παρα-
γνωρίζουμε ως
μυθοπλασία ή παθολογία
. Σε αυτή
την περίπτωση και πάλι το παράδειγμα του
Μέιντοφ μας δίνει τη δυνατότητα να διέλθουμε το
σενάριο που εγγράφεται στο φαντασιακό μας. Τον
κίνδυνο δηλαδή να υποβαθμιστούμε σε όργανα
του κεφαλαίου. Διαπιστώνουμε με αυτόν τον
τρόπο ότι η φαντασίωση έχει ήδη κατακτήσει και
αναγνωρίσει ασυνείδητα αυτό που απωθούμε
στην καθημερινότητά μας.
Επίλογος
Στο παρόν άρθρο προσπαθήσαμε να αναγνω-
ρίσουμε τις περιπτώσεις όπου συγκεκριμένες
θεωρητικές και πρακτικές προσεγγίσεις αποτελούν
διαφορετικές στιγμές εκδήλωσης αυτού που η
κριτική κοινωνιολογική παράδοση ορίζει ως
ιδεο-
λογική στάση
. Εντοπίσαμε τη βασική λειτουργία
της
ιδεολογικής εργασίας
στον
αποκλεισμό του
μέρους από το όλον
και σταθήκαμε κριτικά
απέναντι της αξιοποιώντας τη Μαρξική κριτική
μέθοδο
επανεύρεσης του όλου μέσα στο μέρος
.
Η σημερινή οικονομική κρίση, όπως κάθε
κρίση παρεμβάλλει ως ένα σημείο τομής/ασυνέ-
χειας στην κανονικότητα της οικονομικής εξέλιξης.
Μέσα στον κοινωνικό χωροχρόνο της κρίσης αντι-
τίθενται στις μέρες μας διαφορετικές προσεγγίσεις
που επιχειρούν να ερμηνεύσουν τις αιτίες της.
Με βάση την ανάλυση μας, η φιλελεύθερη
ιδεολογία «βλέπει» στην κρίση μία συγκυριακή
στιγμή δυσλειτουργίας που αποδίδεται σε έναν
επιμέρους μη αναγκαίο όρο της δομικής συγκ-
ρότησης του συστήματος, π.χ. την απληστία των
μεγάλων χρηματοπιστωτικών οργανισμών. Καθή-
κον της κριτικής κοινωνιολογίας είναι να καταδεί-
ξει την απληστία για κερδοφορία ως το αναγκαίο
κακό που απορρέει από την ίδια τη δομική
λειτουργία του καπιταλιστικού συστήματος. Η κρι-
τική στάση πρέπει να εμμείνει στη θέση ότι η
απληστία και η ασυδοσία υποκινούνται από την
«αυτοπροωθούμενη κυκλοφορία του κεφαλαίου
[η οποία] παραμένει… το υπέρτατο Πραγματικό
της ζωής μας, ένα κτήνος το οποίο εξ ορισμού δεν
μπορεί να ελεγχθεί, αφού το ίδιο ελέγχει τη δράση
μας» (Zizek, 2011: 62).
Η κριτική της ιδεολογίας αποτελεί, κατά τη
γνώμη μας, καίριας σημασίας καθήκον της
κοινωνιολογίας στο βαθμό που επιτυγχάνει να
αποκαλύπτει το θεμελιώδη κοινωνικό ανταγωνι-
σμό, που εμπερικλείεται στις καπιταλιστικές
σχέσεις παραγωγής, ως το καθαυτό αίτιο της
κρίσης. Η μη απόδοση των ευθυνών στο ίδιο το
σύστημα διανοίγει τη σκοτεινή προοπτική της
διεκδίκησης ενός
καπιταλισμού χωρίς καπιταλι-
σμό
. Ενός καπιταλισμού δηλαδή που γίνεται απο-
δεκτός χωρίς τις αναγκαίες στιγμές της αποτυχίας
του, κοντολογίς, χωρίς τη δομική του αστάθεια. Ως
συνέπεια αυτού, η τελευταία εκλαμβάνεται ως
έργο των
Άλλων
– των μεταναστών, των Eβραίων,
των εθνικών και θρησκευτικών μειονοτήτων– που
επιβουλεύονται την κοινωνική αρμονία για την
εξυπηρέτηση των ιδιοτελών τους συμφερόντων. Σε
αυτό το σχήμα, η κοινωνία μέσω της
ιδεολογικής/φαντασιακής επίπτωσης της «οργανι-
κής μεταφυσικής» αναπαρίσταται ως μια οργανική
ολότητα, η ισορροπημένη λειτουργία της οποίας,
διαταράσσεται από την υπονομευτική δράση του
Άλλου.
Με αυτήν την έννοια, ο Zizek εντοπίζει στην
αντισημιτική κατασκευή του «Εβραίου» μια λει-
τουργία καθαρά δομική» (Zizek, 2006: 172).
Συμπερασματικά, καθήκον της κοινωνιολογίας
είναι να επιμένει να φέρνει την κοινωνία αντι-