Basic HTML Version
Η κρίση ως ευκαιρία και η αξία μίας Νέας Παιδαγωγικής
Μαυροσκούφης Δ.Κ.
Κοινωνίας Δρώμενα, τ. 1, Σεπτέμβριος 2013
10
να θεωρηθεί ως η κατεξοχήν ανθρωπιστική επιστή-
μη.
Η μονοσήμαντη προσαρμογή του σύγχρονου
ανθρώπου στα δεδομένα της τεχνολογίας και της
οικονομίας, καθώς και η έλλειψη σαφούς και
πειστικού παιδαγωγικού παραδείγματος, το οποίο
θα στηρίζεται στον επαναπροσδιορισμό των αξιών,
αξιών τέτοιων που θα θέτουν στο επίκεντρο τον
όλο άνθρωπο, τόσο ως βιολογικό ον όσο και στη
σχέση του με τους άλλους ανθρώπους και τη
φύση, π.χ. στη βάση της διαλεκτικής θεωρίας του
Klaus Riegel (Riegel, 1975· Meacham, 1999) έχουν
σοβαρό μερίδιο ευθύνης για την επικράτηση της
αλλοτρίωσης, της ρηχής κοινωνικής συνείδησης,
της παθητικής ενατένισης του κόσμου, της αρνητι-
κής πολιτικοποίησης και, εν τέλει, της βαρβαρότη-
τας
3
. Βέβαια, η Παιδαγωγική δεν μπορεί να αποτε-
λέσει το όχημα της ανατροπής, αλλά μπορεί να
προτείνει τον εξανθρωπισμό της τεχνοκρατικής
συμπεριφοράς και να λειτουργήσει ως ανάχωμα
στον καταναλωτικό ευδαιμονισμό, που μέχρι
πρόσφατα μας δημιουργούσε την ψευδαίσθηση
πως ζούμε σε ένα συνεχές παρόν.
Αναμφίβολα, είναι γεγονός ότι η ιδεολογία της
οικονομίας της αγοράς οδηγεί στην πρωτο-
καθεδρία των υλικών αξιών (Hertz, 2001). Στο
πλαίσιο αυτό πληθαίνουν οι φωνές που υποστηρί-
ζουν τη χρήσιμη γνώση, τη γνώση-εμπόρευμα, που
επιχειρεί να εκπαραθυρώσει τη γνώση ως δημόσιο
αγαθό (Muller, 2000). Το μοντέλο της
universitas,
που επέτρεψε στα πανεπιστήμια να αναδειχθούν
σε
φάρους
της συλλογικής συνείδησης και σε
εστίες προσωπικής αυτονομίας και κοινωνικο-
πολιτικής χειραφέτησης, φαίνεται να υποχωρεί.
Πολλοί, επίσης, είναι αυτοί που υποστηρίζουν ότι
η χρήσιμη γνώση δεν παράγεται, πλέον, μέσα στα
πανεπιστήμια, ότι η παραγόμενη σε αυτά γνώση
3
Ενδεικτικά από την άποψη της κριτικής προς την
καταναλωτική κοινωνία και την κυριαρχία των αγορών είναι
τα παρακάτω βιβλία: Alain Touraine (2011),
Μετά την κρίση:
Από την κυριαρχία των αγορών στην αναγέννηση της
κοινωνίας,
μετ. Μαρία Μαλαφέκα. Αθήνα: Μεταίχμιο· και
Martha C. Nussbaum (2013),
Όχι για το κέρδος. Πώς οι
ανθρωπιστικές σπουδές προάγουν τη Δημοκρατία,
επιμ. –
πρόλογος Χρήστος Τσιρώνης, μετ. Γιώργος Χρηστίδης. Αθήνα:
Κριτική.
δεν έχει σημαντικό ειδικό βάρος ή ότι η
ακαδημαϊκή γνώση έχει περιφερειακό χαρακτήρα
και δεν ενδιαφέρει την κοινωνία. Αρκετοί, μάλιστα,
προδικάζουν το τέλος του πανεπιστημίου, όπως το
ξέρουμε ως τώρα, και προαναγγέλλουν την αντικα-
τάστασή του από το λεγόμενο
«επιχειρηματικό
πανεπιστήμιο»
, που θα λειτουργεί με βάση τις
αρχές του
marketing
και του
management
, επιδιώ-
κοντας στην ουσία ένα είδος
«ακαδημαϊκού καπι-
ταλισμού».
Έτσι, όμως, η γνώση γίνεται φορμαλι-
στική και χάνει τη διαφωτιστική δύναμή της (Bar-
nett, 2000).
Ωστόσο, αν εξετάσει κανείς τις εκπαιδευτικές
πρακτικές στη μακρά διάρκεια, θα διαπιστώσει ότι
αυτές κατά τα τελευταία εκατόν πενήντα χρόνια
χαρακτηρίζονται από σημαντική πρόοδο (Ανθογα-
λίδου, 2001). Θα βεβαιωθεί, επίσης, ότι ποτέ δεν
αμφισβητήθηκε ανοιχτά η αναγκαιότητα της
πνευματικής καλλιέργειας, η οποία μπορεί να
σημαίνει πολλά, αλλά πάνω από όλα την
ικανότητα για αυτόνομη κρίση, τη συγκρότηση
βαθιάς κοινωνικής συνείδησης και τη δημιουργία
ολοκληρωμένων προσωπικοτήτων. Αυτά είναι τα
χαρακτηριστικά του πολιτικού και ηθικού αν-
θρώπου, τα οποία δεν τα απορρίπτει καμιά εκ-
παιδευτική πολιτική, τουλάχιστον εμφανώς. Άλ-
λωστε, είναι γνωστό ότι ονομαστά πανεπιστήμια
των ΗΠΑ κινούνται, όπως πιστοποιείται από τα
προγράμματα σπουδών τους, προς την κατεύθυν-
ση του ολόπλευρα καλλιεργημένου επιστήμονα.
Έτσι, μαζί με την υψηλού επιπέδου εξειδίκευση,
φροντίζουν να εξασφαλίσουν για τους πτυχιούχους
τους και την καλλιέργεια της κριτικής ικανότητας,
καθώς και την ανάπτυξη πολιτικο-κοινωνικών και
πολιτιστικών ενδιαφερόντων (βλ. π.χ. Humanities
Center at Harvard· Yale University-Whitney Huma-
nities Center). Ακριβώς το ίδιο κάνουν και ρωσικά
τεχνολογικά ιδρύματα, με κύριο επιχείρημα πως
είναι πλάνη να πιστεύεται ότι η ανθρωπιστική
μόρφωση είναι ευθύνη των ανθρωπιστικών
επιστημών (Sarkisov & Altakh, 1996). Κι αυτό το
επιλέγουν, επειδή θεωρούν τις ανθρωπιστικές
σπουδές όχι μόνον ως μορφωτικό ιδεώδες αλλά
και ως παιδαγωγικό και κοινωνικό, που θα
ενισχύσει τη δημιουργικότητα (Craft et al., 2000·